ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΓΧΩΔΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΧΩΔΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ:


Το βιολογικό υπόστρωμα των ψυχικών λειτουργιών

Καθώς βασικές νευροεπιστήμες, όπως η νευροφυσιολογία, η νευροχημεία και η νευροφαρμακολογία πλουτίζονται στα τελευταία χρόνια με νέες ερευνητικές τεχνικές και δυνατότητες και καθώς η μοριακή βιολογία και η γενετική αναπτύσσονται με εντυπωσιακό ρυθμό, όλο και περισσότερο τεκμηριώνεται η βιολογική υπόσταση των ψυχικών λειτουργιών.
Η πολυπλοκότητα των λειτουργιών του εγκεφάλου πραγματοποιείται μέσω μιας ιεραρχημένης οργάνωση τριών επιπέδων, καθένα από τα οποία λειτουργεί ως δέκτης και πομπός πληροφοριών, καθώς και ως ελεγκτής των δραστηριοτήτων του προηγούμενου επιπέδου.1) Στο επίπεδο του νωτιαίου μυελού εδρεύουν οι αυτόματες κινητικές αντιδράσεις, τα λεγόμενα αντανακλαστικά. 2) Στο κατώτερο εγκεφαλικό επίπεδο ( προμήκης, γέφυρα, μεσεγκέφαλος, υποθάλαμος, θάλαμος, παρεγκεφαλίδα και βασικά γάγγλια), ελέγχονται οι περισσότερες υποσυνείδητες σωματικές δραστηριότητες : Η αρτηριακή πίεση, η αναπνοή, τα αντανακλαστικά της πρόσληψης τροφής, η ισορροπία, η θερμοκρασία του σώματος καθώς και πολλές συναισθηματικές εκδηλώσεις, όπως ο θυμός, η υπερδιέγερση, οι σεξουαλικές δραστηριότητες, οι αντιδράσεις στον πόνο οι οι αντιδράσεις ευχαρίστησης. 3) Το ανώτερο ή φλοιώδες εγκεφαλικό επίπεδο είναι επιφορτισμένο, εκτός από την συνειδητή κινητικότητα και αισθητικότητα, με τις ανώτερες νοητικές διεργασίες, όπως η μνήμη και η σκέψη. Η ολική απώλεια του εγκεφαλικού φλοιού ή της λειτουργικότητάς του (κώμα), έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας φυτικού τύπου ύπαρξης.
Το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα αποτελείται από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό. Το περιφερειακό νευρικό σύστημα ( εγκεφαλικές συζυγίες, νωτιαία νεύρα και περιφερειακά γάγγλια) μεταφέρει αισθητικές πληροφορίες στο ΚΝΣ και άγει κινητικές εντολές από το ΚΝΣ. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα νευρώνει τα σπλάχνα και διαιρείται στο συμπαθητικό και στο παρασυμπαθητικό που έχουν μια ανταγωνιστική και εξισορροπιστική επίδραση επί συστημάτων οργάνων.( αγγειοδιαστολή-αγγειοσυστολή, σύσπαση-χαλάρωση των σφιχτήρων κ.λ.π.)
Η θεμελιώδης λειτουργική μονάδα του νευρικού συστήματος είναι το νευρικό κύτταρο ή νευρώνας, από τα οποία ο εγκέφαλος αριθμεί κατά προσέγγιση ένα τρισεκατομμύριο. Κάθε νευρώνας αποτελείται από τέσσερα μέρη : το κυτταρικό σώμα, τον άξονα, τους δενδρίτες και τις συνάψεις. Το κυτταρικό σώμα περιέχει τον πυρήνα και διάφορα άλλα στοιχεία. Ο νευράξονας, που μεταφέρει υπό μορφή ηλεκτρικού κύματος το ερέθισμα, παρουσιάζει στο περιφεριακό του άκρο μικρές απολήξεις σχήματος βολβού, τα συναπτικά κομβία. Το κομβίο χωρίζεται από το σώμα του επόμενου νευρώνα με τη συναπτική σχισμή και στο εσωτερικό του περιέχει τις νευροδιαβιβαστικές ουσίες, οι οποίες όταν απελευθερωθούν συνδέονται με τους αντίστοιχους υποδοχείς, διεγείροντας ή αναστέλοντας τους μετασυναπτικούς νευρώνες.
Σε κατάσταση ηρεμίας το ενδοκυττάριο διαμέρισμα είναι αρνητικά φορτισμένο σε σχέση με το εξωκυττάριο διαμέρισμα. Αυτή η διαφορά δυναμικού παράγεται και διατηρείται από την κυτταρική μεμβράνη, από τις αντλίες ιόντων και από τους διαύλους ιόντων που περιέχονται στην κυτταρική μεμβράνη. Η μεμβράνη είναι ημιδιαπερατή γιατί επιλέγει ποιά ιόντα θα την διαπεράσουν, και είναι οργανωμένη σε δύο επίπεδα με τα υδρόφοβα άκρα των μορίων να είναι το ένα απέναντι στο άλλο. Βασική αντλία ιόντων είναι η αντλία ανταλλαγής ιόντων Κ και Να, η οποία απαιτεί ενέργεια για τη λειτουργία της. Οι δίαυλοι ιόντων είναι γλυκοπρωτεϊνες που περιέχουν πόρο, ο οποίος μπορεί να ανοίγει και να κλείνει α) ελεγχόμενοι από συνδέσεις μορίων ( 3 τύποι : άμεσης σύνδεσης, σύνδεσης μέσω G πρωτεϊνών και σύνδεση μέσω δευτέρων μυνητόρων) και Β) ελεγχόμενοι από μεταβολές δυναμικού του νευρώνα. Βασικοί δίαυλοι ιόντων είναι οι δίαυλοι Να, Κ, Cα, Cl.
Η σύνδεση του νευροδιαβιβαστή με τον υποδοχέα αυξάνει την διαπερατότητα της μεμβράνης σε ιόντα. Η αθρόα είσοδος των θετικά φορτισμένων ιόντων νατρίου συνεπάγεται εξουδετέρωση της αρνητικότητας του δυναμικού ηρεμίας της μεμβράνης και την πρόκληση ενός ηλεκτρικού κύματος (δυναμικό ενέργειας: σύντομο (0,1-0,2 msec) κύμα αντιστροφής του δυναμικού της μεμβράνης) που διατρέχει τον νευρώνα μεταβιβάζοντας έτσι την πληροφορία με ταχύτητες 0,5-12 μέτρα το 1΄΄, ανάλογα με το είδος του νευρώνα. Κατά την διέλευση του δυναμικού ενέργειας από ένα σημείο της μεμβράνης παράγεται εκπόλωση με την αθρόα είσοδο θετικών ιόντων Να. Τάχιστα στη συνέχεια οι αντλίες Na/K επαναφέρουν την αρχική ηλεκτρική κατάσταση ( επαναπόλωση).
Οι διεγερτικοί (οδωτικοί) νευροδιαβιβαστές, λοιπόν δρουν μέσω της παροδικής μείωσης της αρνητικότητας στο εσωτερικό της μεμβράνης. Υπάρχουν όμως και ανασταλτικοί νευροδιαβιβαστές που δρουν αντίστροφα, αυξάνοντας το αρνητικό φορτίο στο εσωτερικό (υπερπόλωση), κάνοντας έτσι την μεμβράνη λιγότερο διεγέρσιμη στα ηλεκτρικά ερεθίσματα.( μείωση της δυνατότητας να φθάσει στον ουδό αιχμής και να πυροδοτήσει ένα δυναμικό ενέργειας). Για παράδειγμα το GABA είναι ένας ανασταλτικός υποδοχέας.
Σήμερα υπάρχουν αρκετές αποδείξεις για την ύπαρξη περισσότερων από 30 διαφορετικών νευροδιαβιβαστών. Οι σημαντικότεροι από αυτούς είναι :
η Ακετυλχολίνη , η Νοραδρεναλίνη, η αδρεναλίνη, η Ντοπαμίνη, η Σεροτονίνη, η γλυκίνη, το γ-αμινοβουτυρικό οξύ, , οι εγκεφαλίνες και οι ενδορφίνες, η ισταμίνη, οι προσταγλανδίνες, διάφορα πεπτίδια και πολλές άλλες.
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αγχωδών διαταραχών είναι είτε σωματικά συμπτώματα ή/και συμπεριφορές αποφυγής. Το συμπαθητικό σύστημα ενεργοποιείται έντονα από τη φυσική και ψυχική υπερένταση (στρες) με σκοπό την καλύτερη προσαρμογή του οργανισμού στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Η έντονη αυτή ενεργοποίηση ονομάζεται συμπαθητική αντίδραση συναγερμού ή και αντίδραση πάλης ή φυγής, γιατί προετοιμάζει άμεσα τον οργανισμό να παλέψει ( κυριολεκτικά ή μεταφορικά) με την εστία του κινδύνου ή να φύγει τρέχοντας.
Συγκεκριμένα παράγονται : Αύξηση της καρδιακής συχνότητας και αύξηση έντασης συστολής ,αύξηση της αρτηριακής πίεσης , αύξηση της ροής του αίματος στους μυς που ενεργούν με ταυτόχρονη ελάττωσή της σε όργανα που δεν είναι απαραίτητα για την εκτέλεση γρήγορων ενεργειών ( π.χ. σύσπαση των αγγείων της κοιλιάς και του δέρματος), αύξηση του κυτταρικού μεταβολισμού σ’ολόκληρο το σώμα, αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, αύξηση της γλυκόλυσης στους μυς , αύξηση της μυικής δύναμης , αύξησης της νοητικής δραστηριότητας, διαστολή της κόρης του οφθαλμού, ανορθωτική διέγερση των μυών των τριχών και άφθονη εφίδρωση. Όπως γίνεται αντιληπτό αυτός ο αμυντικός μηχανισμός ήταν πολύ σημαντικός κυρίως τις εποχές που ο άνθρωπος είχε να αντιμετωπίσει μεγάλα και συνεχή προβλήματα επιβίωσης. Στη σύγχρονη εποχή αυτός ο μηχανισμός έχει κυριολεκτικά αποδιοργανωθεί και αυτό για δύο βασικούς λόγους : α) οι κίνδυνοι είναι συχνά έμμεσοι ή και συμβολικοί, με αποτέλεσμα β) να καθίσταται αδύνατη η φυσιολογική εκτόνωση του συναγερμού, τόσο με την πάλη όσο και με την φυγή. Ο άνθρωπος βρίσκεται δηλαδή στην τραγική κατάσταση να βιώνει ένα συνεχή βομβαρδισμό ερεθισμάτων κινδύνου (πραγματικού ή φανταστικού), που ενεργοποιούν το σύστημα συναγερμού, χωρίς την ικανότητα αντίδρασης. Τι γίνεται λοιπόν όταν ο συναγερμός του αυτοκινήτου σας είναι υπερβολικά ευαίσθητος και χτυπάει συνέχεια; Πρώτον σας ταράζει τον ύπνο και την ησυχία, προκαλεί προστριβές με τους γείτονες, δεν μπορείται να διακρίνεται τον πραγματικό κίνδυνο και τέλος εξαντλείται η μπαταρία... Ανάλογα στον σύγγχρονο άνθρωπο το συνεχές στρες ενεργοποιεί τις ανώτερες περιοχές του εγκεφάλου ( φλοιός => υποθάλαμος => δικτυωτός σχηματισμός) που με τη σειρά τους μεταβάλλουν την λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος αρκετά ώστε να προκαλέσουν βαριές ψυχοσωματικές παθήσεις, όπως το πεπτικό έλκος, η δυσκοιλιότητα, η σπαστική κολίτιδα, μορφές άσθματος, υπέρταση, ακόμα και έμφραγμα του μυοκαρδίου σε άτομα με προδιάθεση.
Οι βιοψυχολόγοι δεν αρκέστηκαν σ’αυτή την οφθαλμοφανέστατη παρατήρηση, αλλά προσπάθησαν να εξηγήσουν τις αγχώδεις διαταραχές με κάποια συγκεκριμένη οργανική ανωμαλία σε επίπεδο νευρομεταβίβασης.
Το ερευνητικό ενδιαφέρον για το βιοχημικό υπόστρωμα του άγχους και των αγχωδών διαταραχών επικεντρώθηκε κυρίως στη μελέτη δύο συστημάτων : του νοραδρενεργικού, δηλαδή εκείνων των νευρικών συνάψεων που λειτουργούν με νοραδρεναλίνη και του σεροτονινεργικού, που λειτουργούν με σεροτονίνη.

ΝΟΡΑΔΡΕΝΕΡΓΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ

υποδοχέων προκαλούν πολλά από τα λεγόμενα Η υπόθεση αυτή υποστήριζε ότι το άγχος οφείλεται σε αυξημένη ευαισθησία των β-αδρενεργικών υποδοχέων και ότι πρόκειται για περιφερειακό φαινόμενο. Η υπόθεση αυτή στηριζόταν στην διαπίστωση ότι φάρμακα όπως οι β-αγωνιστές των αδρενεργικώνπεριφερειακά ή σωματικά συμπτώματα του άγχους, ενώ ανταγωνιστές των υποδοχέων αυτών, όπως η προπρανολόλη, εμποδίζουν την εμφάνιση σωματικών συμπτωμάτων όπως η ταχυκαρδία, αίσθηση παλμών, τρόμος άκρων κ.α. Γρήγορα διαπιστώθηκε ότι η υπόθεση αυτή δεν ευσταθεί.
Άλλες θεωρίες υποστηρίζουν ότι οι κεντρικοί μηχανισμοί είναι πρωταρχικής σημασίας για την παραγωγή του άγχους. Σύμφωνα με αυτή την θεωρία οι σωματικές εκδηλώσεις είναι το αποτέλεσμα του άγχους και όχι η αιτία.
Οι μελέτες εστιάζονται τώρα σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου, σε αναζήτηση της εστίας του προβλήματος : στις περιοχές του ιππόκαμπου και στον υπομέλανα τόπο, που αποτελεί το νευρωνικό υπόστρωμα της αντίδρασης ετοιμότητας και φόβου.

ΣΕΡΟΤΟΝΙΝΕΡΓΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ

νευρώνων στο ραχιαίο πυρήνα της ραφής. Η Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι στη ΓΑΔ υπάρχει αυξημένη δραστηριότητα του σεροτονινεργικού συστήματος ή και υπερευαισθησία των υποδοχέων της σεροτονίνης. Η βουσπιρόνη, ένα αγχολυτικό φάρμακο, μειώνει τη δραστηριότητα των σεροτονινεργικώνβουσπιρόνη δεν είναι αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της διαταραχής πανικού, όπως είναι οι αναστολής επαναπρόσληψης* της σεροτονίνης, οι λεγόμενοι SSRIs. Είναι ενδιαφέρον ότι η χορήγηση SSRIs προκαλεί τις πρώτες εβδομάδες της θεραπείας προσωρινή επιδείνωση της συμπτωματολογίας. Θεωρείται ότι το πρώτο στάδιο είναι αποτέλεσμα διέγερσης υπερευαίσθητων σεροτονινεργικών υποδοχέων, ενώ το δεύτερο στάδιο, κατά το οποίο επέρχεται το θεραπευτικό αποτέλεσμα, προκαλείται μείωση της λειτουργικότητας (down regulation) των υποδοχέων, αποτέλεσμα του χρόνιου ερεθισμού τους. Ανάλογος θεωρείται ο μηχανισμός δράσης των SSRIs στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή.

ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΒΕΝΖΟΔΙΑΖΕΠΙΝΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΩΝ

Οι βενζοδιαζεπίνες παίζουν σημαντικό ρόλο στη θεραπεία του άγχους.
Οι υποδοχείς των ΒΖΔ αποτελούν μέρος ενός μακρομοριακού συμπλέγματος, που περιέχει ακόμα τους υποδοχείς Α του γ-αμινοβουτυρικού οξέος (GABAa), κύριου ανασταλτικού νευρομεταβιβαστή του κεντρικού νευρικού συστήματος και τους διαύλους χλωρίου επί των οποίων ενεργεί το GABAa προκαλώντας τελικά υπερπόλωση του νευρώνα. Η σύνδεση μιας ΒΖΔ με τον υποδοχέα της, αυξάνει τελικά την ικανότητα του GABAa να ανοίγει τους διαύλους των ιόντων χλωρίου επιτείνοντας έτσι την ανασταλτική δράση του GABAa στο ΚΝΣ.
Για την ερμηνεία των αγχωδών διαταραχών έχουν διατυπωθεί δύο υποθέσεις : 1) Σύμφωνα με την πρώτη υπάρχουν δύο ενδογενείς δεσμευτικές ουσίες των ΒΖΔ υποδοχέων με αντίθετη δράση, αγχογόνο και αγχολυτική. Συνεπώς οι αγχώδεις διαταραχές θα οφείλονται είτε σε αυξημένη συγκέντρωση των αγχογόνων είτε σε μείωση των αγχολυτικών. Μια εναλλακτική υπόθεση δέχεται ότι η λειτουργία των ΒΖΔ υποδοχέων αναστρέφεται με αποτέλεσμα οι ανταγωνιστές να αναγνωρίζονται ως αντίστροφοι αγωνιστές.

ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΕΙΟΫΠΟΔΟΧΕΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ
ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΠΑΝΙΚΟΥ

Η ενδοφλέβια χορήγηση γαλακτικού νατρίου προκαλεί κρίσεις πανικού σε αγχώδεις ασθενείς, όχι όμως και σε υγιείς μάρτυρες. Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι οι ασθενείς με διαταραχή πανικού έχουν αυξημένη ευαισθησία των χημειοϋποδοχέων του προμήκους στις διακυμάνσεις του pH.