ΗΛΕΚΤΡΟΣΠΑΣΜΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

ΗΛΕΚΤΡΟΣΠΑΣΜΟΘΕΡΑΠΕΙΑ (Η.Σ.Θ.)

Η γενική άποψη για την ΗΣΘ (« ηλεκτροσόκ») είναι πολύ αρνητική, λόγω διαστρεβλωμένων εικόνων που παρουσιάστηκαν στον κινηματογράφο (" Πέταγμα πάνω από τη φωλιά του κούκου", "Το κουρδιστό πορτοκάλι"κ.α.) και στην τηλεόραση και έκαναν τους ανθρώπους να τη φοβούνται, θεωρώντας την ως εργαλείο καταπίεσης ή βασανισμού. Όλα αυτά μπορεί να έχουν κάποια δόση αλήθειας εξ αιτίας των υπερβολών στη χρήση της και της έλλειψης κατάλληλης τεχνολογίας στα πρώτα χρόνια της εφαρμογής της. Σήμερα όμως αυτές οι τρομακτικές εικόνες δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα!

Παρά την εκτεταμένη εσφαλμένη κριτική, η ηλεκτροσπάσμοθεραπεία (Η.Σ.Θ.) παραμένει ένα ισχυρό μέσο για τη θεραπεία της κατάθλιψης ( που δεν ανταποκρίνεται στη φαρμακευτική αγωγή) και όχι μόνο! Φαίνεται πως έχει παρόμοια, αλλά ταχύτερη και πιο ισχυρή δράση από τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Η Η.Σ.Θ. διεγείρει προοδευτικά τη λειτουργία των νευραμινών, ξεκινώντας από την ντοπαμίνη (DA), στη συνέχεια τη νορεπινεφρίνη (NE) και τέλος τη σεροτονίνη (5HT). Η απάντηση είναι μεγαλύτερη σε ηλικιωμένους ασθενείς με κατάθλιψη (ιδίως σε εκείνους που παρουσιάζουν ψυχωσικά ή μελαγχολικά συμπτώματα ) συγκριτικά με τους ασθενείς μέσης ηλικίας. Κατά την οξεία θεραπεία η Η.Σ.Θ. χορηγείται δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα μέχρι και για 6 εβδομάδες. Ο ασθενής βρίσκεται σε γενική αναισθησία κατά τη διαδικασία και έτσι δεν αισθάνεται τίποτε.

Οι κυριότερες ενδείξεις της Η.Σ.Θ. στην κατάθλιψη είναι οι ακόλουθες

1) Οξύς αυτοκτονικός ιδεασμός

2) Ψυχωσικά συμτώματα

3) Ανθεκτική στη θεραπεία κατάθλιψη

4) Ταχεία επιδείνωση της σωματικής κατάστασης ( άρνηση τροφής)

5) Προηγούμενη πολύ καλή απάντηση

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Η Η.Σ.Θ. είναι ασφαλής διαδικασία. Στη σημερινή εποχή, τα ποσοστά νοσηρότητας και θνητότητας είναι ιδιαίτερα χαμηλά, προσεγγίζοντας τους κινδύνους από τη γενική αναισθησία. Εκτός από την αυξημένη ενδοκρανιακή πίεση, δεν υπάρχουν απόλυτες αντένδειξις Προσοχή απαιτείται σε ασθενείς με καρδιακές αρρυθμίες, βηματοδότη ή ανεύρισμα κοιλιακής αορτής. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι γενικά ήπιες και παροδικές. Η ναυτία, η κεφαλαλγία και οι μυαλγίες που τυχόν εμφανιστούν αντιμετωπίζονται εύκολα με αντιεμετικά και αναλγητικά. Δεν υπάρχουν αξιόπιστες ενδείξεις ότι η Η.Σ.Θ. προκαλεί οποιαδήποτε δομική βλάβη του εγκεφάλου. Αντίθετα, σε μελέτες σε ζώα, έχει αποδειχθεί ότι η Η.Σ.Θ. προάγει τη νευρογένεση.

Διέγερση του πνευμογαστρικού νεύρου (ΔΠΝ)

Η διέγερση του πνευμογαστρικού νεύρου είναι μια νέα θεραπεία για την ανθεκτική κατάθλιψη, που πρόσφατα πήρε έγκριση από το FDA, αλλά δεν έχει διαπιστωθεί απόλυτα η αποτελεσματικότητά της. To πνευμογαστρικό νεύρο ξεκινά από τη βάση του εγκεφάλου και καταλήγει μέσω του αυχένα και του θώρακα στο στομάχι. Συμμετέχει στον έλεγχο των μυών που ρυθμίζουν τον καρδιακό ρυθμό και την αναπνοή, το λόγο, τη λειτουργία του εντέρου και μεταφέρει αισθητικές πληροφορίες από την κοιλιά στον εγκέφαλο. Επίσης, αυτό το νεύρο έχει ίνες, οι οποίες επηρεάζουν περιοχές του εγκεφάλου, που συμμετέχουν στη ρύθμιση των συναισθημάτων και της διάθεσης. Η ΔΠΝ χρησιμοποιήθηκε αρχικά για τη θεραπεία της ανθεκτικής επιληψίας , αλλά μερικοί από αυτούς τους ασθενείς ανέφεραν βελτίωση της κατάθλιψης και έτσι επεκτάθηκε η χρήση της. Μια συσκευή συνδέεται με το πνευμογαστρικό νεύρο στον αυχένα. Μια απλή μπαταρία/γεννήτρια παλμού συνδέεται στο θωρακικό τοίχωμα (όπως ο βηματοδότης). Η αρχική επέμβαση για την τοποθέτηση της συσκευής γίνεται σε επίπεδο εξωτερικού ιατρείου και διαρκεί μία με δύο ώρες. Οι μπαταρίες διαρκούν 1 με 3 χρόνια και η αλλαγή τους γίνεται εύκολα. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι σπάνιες και ήπιες, περιλαμβάνουν βράχος φωνής, πονόλαιμο, βήχα, προβλήματα κατάποσης και ναυτία που υποχωρούν με το χρόνο. Πολλές ασφαλιστικές εταιρίες δεν καλύπτουν το κόστος που φθάνει τα 25.000$.

Επαναλαμβανόμενη Διακρανική Μαγνητική Διέγερση

Είναι μια θεραπεία, στην οποία χρησιμοποιούνται ειδικά ηλεκτρομαγνητικά πηνία και ηλεκτρικό ρεύμα για την ήπια διέγερση πολύ ειδικών περιοχών του εγκεφάλου, χωρίς να γίνεται αναισθησία. Κάθε συνεδρία διαρκεί περίπου μισή ώρα και γίνεται συνήθως κάθε ημέρα για 2 με 4 εβδομάδες. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες ( ζάλη ή κεφαλαλγία) είναι ήπιες. Προς το παρόν δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για την αποτελεσματικότητά της.

Φωτοθεραπεία

Φαίνεται ότι σε μερικούς ανθρώπους υπάρχει δυσλειτουργία στην ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ του φωτός και των νευροδιαβιβαστών, που μπορεί να συμβάλλει στην εμφάνιση διαταραχών της διάθεσης. Μερικοί άνθρωποι παρουσιάζουν αυτή τη διαταραχή εποχιακά, με έναρξη ή επιδείνωση της νόσου το φθινόπωρο ή το χειμώνα για να ακολουθήσει ύφεση την άνοιξη ή το καλοκαίρι. Η φωτοθεραπεία είναι η έκθεση είτε σε φυσικό είτε σε τεχνητό φως, ώστε να ρυθμιστεί η υπόφυση στον εγκέφαλο. Αυτός ο αδένας εκκρίνει τη μελετονίνη, η οποία μπορεί να είναι παράγοντας σταθεροποίησης της διάθεσης και του του ύπνου και επηρεάζει και άλλες λειτουργίες (την όρεξη, τη σεξουαλικότητα και την ενεργητικότητα).

Η ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Για την καλύτερη αντιμετώπιση της κατάθλιψης χρησιμοποιούνται φάρμακα τα οποία ρυθμίζουν τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Τα φάρμακα αυτά (αντικαταθλιπτικά) είναι ευρέως διαδεδομένα και αποτελεσματικά στην κατάθλιψη.

Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες αυτών των φαρμάκων:

- Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRΙs) : Φλουβοξαμίνη (Dumyrox), Φλουοξετίνη (Ladose), Παροξετίνη (Seroxat), Σιταλοπράμη (Seropran), Eσιταλοπράμη (Cipralex,Entact), Σερταλίνη (Zoloft)

- Eκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νορεπινεφρίνης (SNRΙs) : Βενλαφαξίνη (Efexor XR), Nτουλοξετίνη (Cymbalta, Xeristar).

-Noραδρενεργικά και Ειδικά Σεροτονινεργικά (NASSA) : Mιρταζαπίνη ( Remeron)

-Αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOIs) : Μολκοβεμίδη ( Aurorix)

- Τρικυκλικά (TCAs) : Αμιτριπτιλίνη ( Saroten), (Minitran = Aμιτριπτιλίνη + Περφαιναζίνη), Δοξεπίνη ( Sinequan), Maπροτιλίνη (Ludiomil), Nορτριπτιλίνη (Nortilen), Tραζοδόνη (Τrittico) , Χλωριμιπραμίνη (Anafranil).

Tα ΤCAς και οι MAOIs είναι τα πιο παλαιά αντικαταθλιπτικά (χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά στις δεκαετίες από το 1950 έως και 1980), αλλά σήμερα χρησιμοποιούνται λιγότερο συχνά, λόγω των ανεπιθύμητων ενεργειών και της τοξικότητάς τους. Και οι δύο κατηγορίες χρησιμοποιούνται σήμερα σε ασθενείς των οποίων η νόσος δεν απαντά σε νεότερα αντικαταθλιπτικά.

-Αναστολείς Επαναπρόσληψης Νοραδρεναλίνης και Ντοπαμίνης: Βουπροπιόνη (Wellbutrin)

Τα αντικαταθλιπτικά είναι αποτελεσματικά σε ποσοστό 70-80% των περιπτώσεων με μείζονα κατάθλιψη Στο υπόλοιπο ποσοστό, το αντικαταθλιπτικό αποτέλεσμα μπορεί να ενισχυθεί με προσθήκη αλάτων λιθίου, καρβαμαζεπίνης, τριιωδοθυρονίνης (Τ3), κ. α.

Φάρμακα αντιμανιακά και προφύλαξης της διπολικής διαταραχής

Για την πρόληψη των υποτροπών των συναισθηματικών διαταραχών και κυρίως της διπολικής διαταραχής (μανιακών-καταθλιπτικών επεισοδίων) και της μονοπολικής κατάθλιψης καθώς και για τη θεραπεία της οξείας μανίας χρησιμοποιούνται τα άλατα λιθίου και τα αντιεπιληπτικά φάρμακα καρβαμαζεπίνη και βαλπροϊκό νάτριο κυρίως, καθώς και νεώτερα αντιεπιληπτικά όπως η λαμοτριγίνη , η γκαμπαπεντίνη, κ.α. Ορισμένα νευροληπτικά έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά όχι μόνο στην φάση της οξείας μανίας αλλά και στην πρόληψη των υποτροπών ( συνήθως μαζί με κλασικούς σταθεροποιητές).

TA AITIA THΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Θεωρίες για την αιτιολογία της κατάθλιψης υπάρχουν από την αρχαιότητα. Για παράδειγμα ο Ιπποκράτης απέδιδε την κατάθλιψη σε βιολογικές μεταβολές. Τα τελευταία χρόνια για την ανίχνευση των αιτίων της κατάθλιψης δίνεται έμφαση στους βιολογικούς/εγκεφαλικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στην κατάθλιψη. Έτσι, δεν υπάρχει ένα μοναδικό αίτιο. Έρευνες ετών έχουν επισημάνει μερικούς παράγοντες που φαίνεται ότι συμβάλλουν σε διαφορετικό κάθε φορά βαθμό στην εμφάνιση της κατάθλιψης.
Πάντως οι διάφορες ερμηνείες για την αιτιοπαθογένεια της κατάθλιψης είτε είναι καθαρά βιολογικές είτε είναι καθαρά ψυχοκοινωνικές, χωρίς να αναιρεί η μία την άλλη. Πολύ πιθανόν μάλιστα να συνυπάρχουν. Γενικά η κατάθλιψη φαίνεται να είναι νόσος της εγκεφαλικής λειτουργίας που σχετίζεται με διαταραχές νευρομεταβιβαστικών συστημάτων. Κυρίαρχο ρόλο παίζουν γενετικοί παράγοντες, ενώ περιβαλλοντικοί/ψυχοκοινωνικοί συντελεστές σχετίζονται και αυτοί με την εμφάνισή της.
Οι παράγοντες που φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνιση της κατάθλιψης είναι οι εξής:

Γενετικοί παράγοντες

Ο κίνδυνος να πάθει κανείς κατάθλιψη είναι αυξημένος, όταν έχει οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης. Μέρος του αυξημένου κινδύνου θεωρείται ότι οφείλεται σε κληρονομικούς γενετικούς παράγοντες. Υπάρχει η θεωρία ότι διάφορα γονίδια εμπλέκονται στην μεταβίβαση χαρακτηριστικών που αυξάνουν την προδιάθεση του ατόμου να πάθει κατάθλιψη. Πρώτου βαθμού συγγενείς του πάσχοντα από διπολική διαταραχή εμφανίζουν κίνδυνο νόσησης 7,6% για διπολική και 12,3% για μονοπολική διαταραχή. Ο κίνδυνος νόσησης στο γενικό πληθυσμό ανέρχεται σε 1% για τη διπολική και 4% για τη μονοπολική. Παιδιά δύο μανιοκαταθλιπτικών γονέων εμφανίζουν υψηλό κίνδυνο να εκδηλώσουν τη διαταραχή που κυμαίνεται μεταξύ 44%-74%. Διαπιστώθηκε σημαντικά υψηλότερος βαθμός συμφωνίας σε μονοζυγωτικούς διδύμους σε σχέση με τους διζυγωτικούς ( 70% έναντι 20%). Αν επρόκειτο αποκλειστικά για γενετικό χαρακτηριστικό, θα έπρεπε η συμφωνία στους μονοζυγωτικούς διδύμους να έφθανε το 100%. Ο μικρότερος βαθμός συμφωνίας μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι και άλλοι , μη γενετικοί παράγοντες (βιολογικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί) παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην έκφραση της διαταραχής.

Βιολογικοί παράγοντες

α) Μερικές μη ψυχιατρικές παθήσεις που σχετίζονται με το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (Κ.Ν.Σ.) και επηρεάζουν τη λειτουργία των περιοχών του εγκεφάλου που ρυθμίζουν το συναίσθημα. Οι παθήσεις αυτές μπορούν να αφορούν νόσους του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος όπως Πάρκινσον, Alzheimer, σκλήρυνση κατά πλάκας, και το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Διάφορες ενδοκρινολογικές παθήσεις όπως ο υποθυρεοειδισμός, λοιμώξεις που δρουν στο Κ.Ν.Σ. όπως το AIDS και η λοιμώδης μονοπυρήνωση, ο καρκίνος και διάφορα φάρμακα.

β) Η εφεύρεση κάποιων από τους βιολογικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στην εμφάνιση της κατάθλιψης αποτέλεσε σίγουρα μια από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις της Ψυχιατρικής αυτόν τον αιώνα. Στη δεκαετία του '50 οι επιστήμονες ανακάλυψαν τους νευρομεταβιβαστές, βιοχημικές δηλαδή ουσίες με τι οποίες επικοινωνούν τα νευρικά κύτταρα μεταξύ τους. Στο ίδιο περίπου διάστημα παρατηρήθηκε ότι ασθενείς που έπαιρναν κάποια φάρμακα για την ρύθμιση της υψηλής αρτηριακής τους πίεσης εμφάνιζαν ως παρενέργεια την κατάθλιψη. Το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των φαρμάκων ήταν ότι δρούσαν στους νευρομεταβιβαστές του εγκεφάλου και με κάποιο τρόπο μείωναν τις συγκεντρώσεις τους στον εγκέφαλο. Το επόμενο βήμα ήταν να παρασκευαστούν φάρμακα που αύξαναν την συγκέντρωση των νευρομεταβιβαστών αυτών στον εγκέφαλο. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα φάρμακα αυτά ήταν ικανά να θεραπεύσουν ασθενείς με κατάθλιψη. Από τη δεκαετία του '50 μέχρι σήμερα πολλά έχουν γίνει γνωστά για την λειτουργία των νευρομεταβιβαστών και τον ρόλο τους στην κατάθλιψη. Σήμερα θεωρείται ότι δύο νευρομεταβιβαστές, η νορεπινεφρίνη και η σεροτονίνη, εμπλέκονται ιδιαίτερα στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα τα οποία έχουμε στην διάθεσή μας αποσκοπούν στο να αυξήσουν τη συγκέντρωση της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης ( νοραδρεναλίνης) στον εγκέφαλο. Το γεγονός ότι τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι αποτελεσματικά σε όλες σχεδόν τις μορφές κατάθλιψης, τεκμηριώνει ότι όλοι οι αιτιολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην κατάθλιψη δρουν τελικά μέσω του μηχανισμού της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης. Σήμερα ερευνάται η σημασία και άλλων νευροδιαβιβαστών στην εμφάνιση καταθλιπτικών διαταραχών ( ντοπαμίνη, ακετύλχολίνη, κ.λ.π.)

γ) Μια σύγχρονη υπόθεση της κατάθλιψης προτείνει την ευαλωτότητα του νευρικού κυττάρου που προκαλείται από το χρόνιο stress. Τα ευρήματα ερευνών υποδεικνύουν ότι η χρόνια αγωγή με αντικαταθλιπτικά προκαλεί αναγέννηση ή και βλάστηση των νευραξόνων του υπομέλανα τόπου (LC), που προβάλλουν στο μετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου. Στη μείζονα κατάθλιψη ευρέθηκε μείωση των νευρώνων του LC κατά 50% ! Για την ελάττωση ενοχοποιούνται τα υψηλά επίπεδα κορτικοειδών που κυκλοφορούν στο αίμα λόγω stress.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες

Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα που σαν παιδιά είχαν ζήσει κάποιο γεγονός σημαντικής απώλειας (π. χ. θάνατος γονιού, χωρισμός γονιών κ.λπ.) έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πάθουν κατάθλιψη ως ενήλικοι. Επίσης διάφορες καταστάσεις είτε ψυχολογικές (π. χ. θάνατος αγαπημένου προσώπου, διαζύγιο), είτε κοινωνικές (π. χ. οικονομική ύφεση, συνθήκες διαμονής) φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο για κατάθλιψη. Τέλος ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται και αντιλαμβάνονται τα καθημερινά τους προβλήματα φαίνεται να ευνοεί σε μερικές περιπτώσεις τη δημιουργία κατάθλιψης.

Ποιός κινδυνεύει περισσότερο από κατάθλιψη;

Ο καθένας μας είναι υποψήφιος για την εμφάνιση κατάθλιψης, κάποιες ομάδες ατόμων
όμως είναι πιο επιρρεπείς να εμφανίσουν την νόσο.

Γυναίκες

Οι γυναίκες εμφανίζουν κατάθλιψη δύο φορές σχεδόν πιο συχνά απ' ότι οι άνδρες. Η διαφορά αυτή δεν έχει πλήρως εξηγηθεί. Ένα μέρος μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες παραδέχονται πιο εύκολα από τους άνδρες τα καταθλιπτικά τους συμπτώματα. Παράλληλα
ο συνδυασμός βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων παίζει σημαντικό ρόλο
στην μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης της, π. χ. έμμηνος ρύση, εγκυμοσύνη, αποβολές, προεμμηνορυσιακό σύνδρομο, εμμηνόπαυση καθώς και οι σύγχρονοι ρυθμοί, έντονο στρες, αυξημένες υπευθυνότητες για την εργασία και την οικογένεια, η φροντίδα των ηλικιωμένων γονέων.


Ηλικιωμένοι

Οι ηλικιωμένοι συχνά βιώνουν απώλειες προσφιλών προσώπων, ασθένειες, μοναξιά που κάνουν αυτό το στάδιο της ζωής τους πιο δύσκολο. Πάντως η κατάθλιψη δεν είναι φυσικό χαρακτηριστικό των ηλικιωμένων. Στην πραγματικότητα πολλοί ηλικιωμένοι είναι ευχαριστημένοι και ικανοποιημένοι από τη ζωή τους. Πολύ συχνά επίσης συμπτώματα άλλων ασθενειών όπως η νόσος Αlzheimer, η άνοια, εκλαμβάνονται σαν καταθλιπτικά συμπτώματα.
Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί πως όταν οι ηλικιωμένοι επισκέπτονται τον ιατρό τους δίνουν έμφαση στα οργανικά συμπτώματά τους και δεν περιγράφουν τα ψυχικά τους. Οι γιατροί καλούνται πλέον να αναγνωρίζουν αυτά τα συμπτώματα και να θεραπεύουν την υποκείμενη κατάθλιψη, γιατί αν αφεθεί αθεράπευτη αυξάνει τον αριθμό των αυτοκτονιών.
Είναι ουσιαστικό να γίνεται διάγνωση και να θεραπεύεται η κατάθλιψη νωρίς, ώστε να δίνεται η δυνατότητα σε αυτούς τους ανθρώπους να ζουν ευχάριστα τα υπόλοιπα χρόνια τους.

ΣΥΓΚΑΛΥΜΜΕΝΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Ένας από τους λόγους που το μεγαλύτερο μέρος των καταθλιπτικών παραμένουν αδιάγνωστοι, είναι το γεγονός ότι η κατάθλιψη συχνά εμφανίζεται με άτυπη συμπτωματολογία. Στην κλινική εικόνα πολλές φορές κυριαρχούν τα σωματικά συμπτώματα, ενώ τα ψυχικά εκδηλώνονται με υποκλινική μορφή. Η ένταση των σωματικών συμπτωμάτων μπορεί να παρασύρει τον ιατρό σε λανθασμένη διάγνωση, αν αυτός δεν είναι ευαισθητοποιημένος και γνώστης της σωματικής και ψυχικής συμπτωματολογίας της κατάθλιψης.

Στα νήπια παρατηρείται η «ανακλητική» κατάθλιψη του Spitz. Αποδίδεται στον αποχωρισμό τους τη μητέρα τους και εκδηλώνεται με καθυστέρηση της σωματικής, νοητικής, και συναισθηματικής ανάπτυξης του νηπίου.

Στα μικρά παιδιά, συχνά καταθλιπτικά συμπτώματα μπορεί να είναι η εγκόπριση, οι διαταραχές του ύπνου, οι διαταραχές της όρεξης, το παροξυσμικό κλάμα, οι στερεοτυπίες και η υπερβολική ενασχόληση με τα γεννητικά όργανα.

Στα μεγαλύτερα παιδιά συχνά παρατηρείται ενούρηση, νυκτερινός τρόμος, υπερβολική ενασχόληση με τα γεννητικά όργανα και παροξυσμικό κλάμα.

Στα παιδιά της σχολικής ηλικίας, η κατάθλιψη μπορεί να εκδηλωθεί με ονυχοφαγία, ενούρηση, κλάμα, ανυπακοή, μικροκλοπές, φυγές από το σπίτι και σχολική φοβία. Στους εφήβους εκδηλώνεται με μεγαλύτερη συχνότητα ευερεθιστότητα, κοινωνική απόσυρση και αντικοινωνική συμπεριφορά. Συχνές είναι επίσης και οι διαταραχές πρόσληψης τροφής (ψυχογενής ανορεξία και βουλιμία)

Στους υπερήλικες τα συχνότερα σωματικά συμπτώματα είναι αϋπνία, ανορεξία, απώλεια βάρους, κεφαλαλγίες, ζάλη και αίσθηση σωματικής κόπωσης. Στα ηλικιωμένα άτομα είναι δύσκολη η διαφοροδιάγνωση της «ψευδοάνοιας» (καταθλιπτικό ισοδύναμο) από την πραγματική άνοια, μια και στις δύο περιπτώσεις τα αρχικά συμπτώματα είναι η έκπτωση της μνήμης και οι διαταραχές της συγκέντρωσης.

Ορισμένα «ψυχοσωματικά» νοσήματα (όπως π.χ. η συνδρομή του ευερέθιστου εντέρου) έχουν έντονες καταθλιπτικές προσμίξεις και ανταποκρίνονται στην αντικαταθλιπτική αγωγή.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ – ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Δεν είναι ανάγκη να έχει κανείς όλα τα συμπτώματα για να θεωρηθεί ότι πάσχει από κατάθλιψη. Φτάνουν 5 ή περισσότερα συμπτώματα, εκ των οποίων τουλάχιστον τα δύο πρώτα, για να γίνει διάγνωση.Τα κύρια συμπτώματα που μπορεί να εμφανίζει κάποιος όταν έχει κατάθλιψη περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

1. Απώλεια του ενδιαφέροντος ή ανηδονία
2. Καταθλιπτική Διάθεση σχεδόν κάθε ημέρα
3. Δυσκολία στον ύπνο
4. Διαταραχές στην όρεξη
5. Απώλεια του ενδιαφέροντος για σεξ
6. Απώλεια των δυνάμεων
7. Αδυναμία συγκέντρωσης
8. Ιδέες ενοχής, αναξιότητας, ανησυχία και απαισιοδοξία
9. Ιδέες αυτοκτονίας
10. Γενικά σωματικά συμπτώματα. Πολλοί ασθενείς με κατάθλιψη αναφέρουν διάφορα σωματικά συμπτώματα όπως κόπωση,πονοκεφάλους, πόνους γενικά στο σώμα τους, προβλήματα από το γαστρεντερικό κ.λ.π.

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΠΕΙΣΟΔΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ

Α.Βαρύτητας : ήπιο, μέτριο, βαρύ χωρίς ψυχωσικά στοιχεία, βαρύ με ψυχωσικά στοιχεία (παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις), σε μερική ύφεσση, σε πήρη ύφεση.

Β.Χρονιότητας : χρόνιο

Γ.Κατατονικών στοιχείων : χωρίς ή με κατατονικά στοιχεία ( κινητική ακαμψία ή εμβροντησία, υπέρμετρη κινητική δραστηριότητα (εμφανώς άσκοπη), υπερβολικός αρνητισμός ή βωβότητα, ιδιορρυθμίες των εκουσίων κινήσεων, ηχολαλία ή ηχοπραξία).

Δ.Άτυπων Στοιχείων

Ε.Επιλόχειας Έναρξης: έναρξη του επεισοδίου μέσα στις πρώτες εβδομάδς της λοχείας

ΠΑΡΑΛΗΡΗΤΙΚΗ (ΨΥΧΩΣΙΚΗ) ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Τύπος της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παραληρηματικών ιδεών και ψευδαισθήσεων. Έχει συζητηθεί επί μακρόν αν αποτελεί μια ανεξάρτητη κλινική οντότητα και αν περιλαμβάνει μια ετερογενή ομάδα αρρώστων. Το περιεχόμενο των παραληρηματικών ιδεών είναι συνήθως ενοχικό, υποχονδριακό, επικείμενων καταστροφών, μηδενισμού, πτώχευσης και παρανοϊκό. Ο παρανοϊκός ιδεσμός εκδηλώνεται με ιδέες σχολιασμού, συσχέτισης, δίωξης, ελέγχου, παρεμβολή ξένων σκέψεων και εκπομπή ή αναμετάδωση της σκέψης. Συχνότερες ψευδαισθήσεις οι οπτικές, οι ακουστικές και οι οσφρητικές. Ψυχωσικά συμπτώματα παρατηρούνται πολύ συχνά σε καταθλιπτικούς (50-60%). Η παραληρητική κατάθλιψη πρέπει να διαφοροδιαγνώσκεται από τη σχιζοσυναισθηματική, τις παραληρητικές διαταραχές, τη μετασχιζοφρενική κατάθλιψη και την οργανική κατάθλιψη.

Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Η έγκαιρη διάγνωση και η πρώιμη αντιμετώπιση της κατάθλιψης σχετίζεται με την αποφυγή της χρονιότητας και των σοβαρών επιπλοκών. Η εσφαλμένη ταύτιση θλίψης και κατάθλιψης είναι μια από τις αιτίες που οδηγούν στην αποτυχία διάγνωσης και επομένως στην αποτυχία θεραπευτικής αντιμετώπισής της. Η διαπίστωση αυτή είναι σημαντική αν αναλογιστεί κανείς ότι στην εποχή μας υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες ασφαλούς διάγνωσης και αποτελεσματικής θεραπείας. Είναι διαπιστωμένο ότι η πλειοψηφία των αρρώστων με ψυχολογικά προβλήματα (κυρίως κατάθλιψη) που ζητούν βοήθεια, επισκέπτονται αρχιά τον γενικό ιατρό τους ή τον παθολόγο. Αυτό δεν είναι λανθασμένο (ειδικά όταν δεν υπάρχει προηγούμενο ιστορικό), γιατί πολλές φορές οργανικά νοσήματα (όπως π.χ. υποθυροειδισμός που χαρακτηρίζεται από απώλεια βάρους), αλλά και φάρμακα, μπορεί να είναι η αιτία (ή να κρύβουν) πολλών συμπτωμάτων της μείζονος κατάθλιψης. Το πρώτο βήμα είναι, λοιπόν, μια ολοκληρωμένη εξέταση, ούτως ώστε να διαπιστωθεί η πραγματική αιτία των συμπτωμάτων. Ο ιατρός πρέπει να λαμβάνει ένα λεπτομερές, οικογενειακό, ιατρικό ιστορικό καθώς και εργαστηριακές εξετάσεις ώστε να καθορίζει την ακριβή αιτία των συμπτωμάτων.

Εάν η κατάθλιψη δεν είναι αποτέλεσμα κάποιων οργανικών νοσημάτων ή φαρμάκων,
το επόμενο βήμα είναι η ψυχιατρική εξέταση. Εδώ είναι και το κρίσιμο σημείο! Άνω του 50% των καταθλιπτικών δεν αναγνωρίζονται από τους ιατρούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ)! Από αυτούς που αναγνωρίζονται, μόνο το 1/5 παραπέμπεται στις ψυχιατρικές υπηρεσίες και από αυτούς μόνο το 1/6 ακολουθεί τελικά την πρέπουσα θεραπεία... Θα πρέπει οι ιατροί άλλων ειδικοτήτων να είναι ενήμεροι και για τους άτυπους και συγκαλυμμένους τρόπους με τους οποίους εκφράζεται συχνά η κατάθλιψη. Ο σκοπός της ψυχιατρικής εξέτασης είναι να αποκαλυφθούν τα ειδικά συμπτώματα, μέσω ιατρικού και οικογενειακού ιστορικού και της ψυχιατρικής συνέντευξης, που μπορεί να συμβάλλουν στη διάγνωση κατάθλιψης. Για τη διάγνωση της κατάθλιψης χρησιμοποιούνται κάποια διαγνωστικά κριτήρια. Αφού διαγνωσθεί, ο γιατρός μπορεί να χρησιμοποιήσει ειδικές ψυχιατρικές κλίμακες αξιολόγησης (σειρά ερωτήσεων που απαντώνται από τον ασθενή) για επιβεβαίωση. Ανάλογα με την αξιολόγηση προτείνεται θεραπεία που μπορεί να είναι: Φαρμακοθεραπεία, ψυχοθεραπεία, ηλεκτροσπασμοθεραπεία ή συνδυασμός φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας.

ΔΙ

ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Η Μείζων καταθλιπτική διαταραχή πρέπει να διαφοροδιαγνώσκεται από ποικίλες σωματικές και ψυχικές διαταραχές.

Α. Σωματικές Διαταραχές:

Α.

Νευρολογικά αίτια : Αγγειοεγκεφαλικές νόσοι, επιληψίες, άνοιες ( συμπεριλαμβανομένης και της νόσου του Alzheimer), Λοιμώξεις, Ημικρανίες, Σκλήρηση κατά πλάκας, Νεοπλάσματα, νόσος του Parkinson (περίπου 50-70% των παρκινσονικών εμφανίζει καταθλιπτικά συμπτώματα) κ.ά.

Ενδοκρινικά αίτια : Αδρενεργικά ( Νόσος του Cushing, νόσος του Addison), Υπεραλδοστερινισμός, σχετιζόμενα με την έμμηνο ρύση, παραθυροειδικές διαταραχές, λοχεία, θυροειδικές διαταραχές).

Λοιμώδεις νόσοι και φλεγμονώδεις παθήσεις : Μονοπυρήνωση, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, πνευμονία, πευματοειδής αρθρίτιδα, συστηματικός ερτθηματώδης λύκος, κροταφική αρτερίτιδα, φυματίωση.

Διάφορες παθήσεις: καρκίνος, πορφυρία, ουραιμία, αβιταμινώσεις (B12, C, φυλικού οξέος κ.λ.π.)

Αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη : Ιδομεθακινη, Οπιούχα, Φαινακετίνη,Νιτροφουραντοϊνη,Στρεπτομυκίνη, Σουλφαμίνες, Τετρακυκλίνες

Αντιβακτηριακά και αντιμυκητιασικά : Αμπικιλίνη, Κυκλοσερίνη, Μετρονιδαζόλη

Αντιυπερτασικά και καρδιολογικά σκευάσματα : α-μεθύλ-ντόπα, αναστολείς β-αδρενεργικών υποδοχέων, κλονιδίνη, γουανεθιδίνη, λιδοκαϊνη, ρεζερπίνη.

Αντινεοπλασματικά : Αζαθειοπρίνη κ.α., C-ασπαραγινάση

Νευρολογικά και ψυχιατρικά σκευάσματα : Αμανταδίνη, Βουτυροφαινόνες, Φαινοθειαζίνες, Βρωμοκρυπτίνη, Λεβοντόπα, κατασταλτικά και υπνωτικά ( βαρβιτουρικά, βενζοδιαζεπίνες, ένυδρος χλωράλη).

Στεροειδή και ορμόνες : Κορτικοστεροειδή (συμπεριλαμβανομένης και της ACTH)

Διάφορα άλλα σκευάσματα : Κυπροεπεταδίνη, Σιμετιδίνη, Δισουλφιραμίδη κ.λ.π.

Η διαφορική διάγνωση θα γίνει με τη βοήθεια των κατάλληλων κλινικών και παρακλινικών εξετάσεων.

Β. Ψυχικές Διαταραχές

Καταθλιπτικά συμπτώματα πιθανά να ανευρερθούν σε διάφορες κατηγορίες ψυχικών διαταραχών :

Διαταραχή προσαρμογής με καταθλιπτική διάθεση,

Διαταραχές λόγω κατάχρησης οινοπνεύματος

Αγχώδεις Διαταραχές : γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, μικτή αγχώδης-καταθλιπτική διαταραχή, διαταραχή πανικού, διαταραχή μετά από τραυματικό stess , ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Διαταραχές σίτισης και πρόληψης τροφής: ψυχογενής ανορεξία, ψυχογενής βουλιμία

Σχιζοφρένεια

Σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή

Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή

Σωματόμορφες διαταραχές : ιδιαίτερα διαταραχή σωματοποίησης

EΠΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ DSM-IV

Eπεισόδια της Διάθεσης :

Α) Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο: Πέντε (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα είναι παρόντα εκ των οποίων τουλάχιστον ένα είναι η καταθλιπτική διάθεση είτε η απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης.

1) καταθλιπτική διάθεση στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας

2) έντονη ελάττωση του ενδιαφέροντος ‘η της ευχαρίστησης σε όλες ή σχεδόν σε όλες τις δραστηριότητες.

3) μεταβολή του σωματικού βάρους πάνω από το 5% (ελάττωση ή αύξηση)

4) διαταραχή του ύπνου ( αϋπνία ή υπνηλία)

5) ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση

6) απώλεια ενεργητικότητας

7) αισθήματα αναξιότητας ή απρόσφορης ενοχής

8) ελαττωμένη ικανότητα σκέψης, συγκέντρωσης, αποφασιστικότητας

9) επανερχόμενος αυτοκτονικός ιδεασμός

Β) Μανιακό Επεισόδιο Τρία (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα συμπτώματα είναι παρόντα σε μια διακριτή περίοδο (τουλάχιστον μιας εβδομάδας) παθολογικά ανεβασμένης, διαχυτικής ή ευερέθιστης διάθεσης.

1) διογκωμένη αυτοεκτίμηση ή αίσθημα μεγαλείου

2) μειωμένη ανάγκη για ύπνο

3) μεγαλύτερη ομιλητικότητα από ό,τι συνήθως

4) φυγή ιδεών

5) εύκολη περίσπαση της προσοχής

6) γενική αύξηση της δραστηριότητας ή ψυχοκινητική διέγερση

7) υπέρμετρη εμπλοκή σε ευχάριστες δραστηριότητες ( υπερβολικές αγορές, σεξουαλικές αδιακρισίες, ανόητες επιχειρησιακές επενδύσεις κ.λ.π.)

Γ) Μικτό Επεισόδιο Πληρούνται τα προηγούμενα κριτήρια τόσο του Μείζονος Καταθλιπτικού Επεισοδίου σχεδόν καθημερινά για τουλάχιστον για μια εβδομάδα.

Δ) Υπομανιακό Επεισόδιο

Τα συμπτώματα είναι παρόμοια με εκείνα του Μανιακού Επεισοδίου αλλά πιο ελαφριά και δεν προκαλούν έντονη έκπτωση στην επαγγελματική ή κοινωνική λειτουργικότητα.

Ταξινόμηση των Διαταραχών Διάθεσης ( Mood Disorders)

DSM-IV
Το διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-IV) που δημοσιεύτηκε το 1994, διακρίνει τις συναισθηματικές διαταραχές στις εξής κατηγορίες:

1) Μείζων καταθλιπτική διαταραχή (μοναδικό επεισόδιο ή υποτροπιάζουσα)

2) Δυσθυμική διαταραχή : Καταθλιπτική διάθεση στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, τις περισσότερες μέρες για τουλάχιστον 2 χρόνια. Παρουσία 2 ή περισσότερων από τα ακόλουθα :

α. Μειωμένη όρεξη ή υπερφαγία

β. Αϋπνία ή υπερυπνία

γ. Χαμηλή ενεργητικότητα ή κόπωση

δ. Χαμηλή αυτοεκτίμηση

ε. Φτωχή συγκέντρωση ή δυσκολία λήψης αποφάσεων

ζ. Αίσθημα απελπισίας

3) Καταθλιπτική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς (άτυπη) : περιλαμβάνει διαταραχές με καταθλιπτικά στοιχεία, οι οποίες δεν πληρούν τα κριτήρια της Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής ή της Δυσθυμικής Διαταραχής: προεμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή ελάσσων καταθλιπτική διαταραχή, υποτροπιάζουσα βραχεία ( από 2 ημέρες έως 2 εβδομάδες) καταθλιπτική συνδρομή, μεταψυχωτική καταθλιπτική διαταραχή της Σχιζοφρένειας, κ.λ.π.

4) Διπολικές Διαταραχές

Διπολική Διαταραχή Ι (μοναδικό μανιακό επεισόδιο, τελευταίο επεισόδιο υπομανιακό, τελευταίο επεισόδιο μανιακό, τελευταίο επεισόδιο μικτό, τελευταίο επεισόδιο καταθλιπτικό, τελευταίο επεισόδιο απροσδιόριστο).

Διπολική Διαταραχή ΙΙ ( επαναλαμβανόμενα Μείζονα Καταθλιπτικά Επεισόδια με Υπομανιακά Επεισόδια ενώ δεν υπήρξε ποτέ ένα μανιακό ή μικτό επεισόδιο))

5) Διπολική Διαταραχή Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς : δεν πληρεί τα κριτήρια για οποιαδήποτε ειδική Διπολική Διαταραχή.

6) Κυκλοθυμική Διαταραχή : Τουλάχιστον 2 χρόνια παρουσία πολυάριθμων περιόδων με υπομανιακά συμπτώματα και πολυάριθμων περιόδων με καταθλιπτικά συμπτώματα που δεν πληρούν τα κριτήρια ενός μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου.

Άλλες Διαταραχές της Διάθεσης ;

7) Καταθλιπτική διαταραχή λόγω σωματικής νόσου

8) Καταθλιπτική διαταραχή προκαλούμενη από χρήση ουσιών

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ : Γενικά-Ιστορική Αναδρομή-Επιδημιολογία

Γενικά

H κατάθλιψη αποτελεί ένα από τα συχνότερα νοσήματα, τόσο στην ψυχιατρική, όσο και στη γενική ιατρική. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο νοσούν από κατάθλιψη και υπολογίζεται ότι ένας στους έντεκα ανθρώπους θα νοσήσει απ’αυτή σε κάποια στιγμή της ζωής του. Η διάγνωσή της είναι επιβεβλημένη, αφού είναι μία κατάσταση που τις περισσότερες φορές αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, ενώ η μη διάγνωση και αντιμετώπισή της μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στη ζωή του ατόμου. Εκτός από τον μεγάλο κίνδυνο αυτοκαταστροφής είναι σοβαρές οι επιπτώσεις στην οικογενειακή, επαγγελματική και διαπροσωπική ζωή. Η κατάθλιψη είναι εξ’άλλου συχνά υπεύθυνη για αλκοολισμό και κατάχρηση ουσιών.

Ιστορική αναδρομή

Η κατάθλιψη είναι μια πάθηση που συνοδεύει τον άνθρωπο από την αρχή της ιστορίας του. Περιγραφές της κατάθλιψης βρέθηκαν σε σουμερικά και αιγυπτιακά κείμενα. Επεισόδια καταθλιπτικά περιγράφονται στην Παλαιά Διαθήκη ( η ιστορία του Βασιλιά Σαούλ) και στην Ιλιάδα του Ομήρου (αυτοκτονία του Αίαντα). Ο Ιπποκράτης (460-370 π.χ.) πρώτος χρησιμοποίησε τους όρους μελαγχολία και μανία. Ο Ιπποκράτης υποστήριζε ότι η μελαγχολία είναι κατά βάση μια νόσος του εγκεφάλου που αφορούσε τη φύση των χυμών του εγκεφάλου, μια συνέπεια της περίσσειας μαύρης χολής . Πίστευε ότι στη μελαγχολία συμπλέκονται εσωτερικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες, ότι «ένας μακροχρόνιος μόχθος της ψυχής μπορεί να προκαλέσει μελαγχολία» και ξεχώριζε την αρρώστια που εμφανιζόταν μετά από φοβερά γεγονότα από την αρρώστια που δεν είχε προφανή εξωτερικά αίτια Η άποψη του Αριστοτέλη για την κατάθλιψη, αντίθετα με τον Ιπποκράτη, δεν ήταν τελείως αρνητική. Επηρεασμένος από την ιδέα της «θείας μανίας» του Πλάτωνα, την συνέδεσε με τη μελαγχολία. Παρόλο που αναζητούσε τρόπους για να θεραπεύσει την πάθηση, πίστευε επίσης ότι μια ορισμένη ποσότητα μαύρης χολής ήταν απαραίτητη για τη μεγαλοφυΐα: «όλοι όσοι έχουν διαπρέψει στη φιλοσοφία, στην ποίηση, στην τέχνη και στην πολιτική, ακόμα και ο Σωκράτης και ο Πλάτων, είχαν μια μελαγχολική έξη, μερικοί μάλιστα υπέφεραν από τη νόσο της μελαγχολίας». Αυτή την ιδέα της εμπνευσμένης μελαγχολίας προέβαλε και ο αυτόχειρας Ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας. Την ξανασυναντούμε στην Αναγέννηση, όπου η μελαγχολία εθεωρείτο δρόμος προς την θεία έμπνευση. Η Ιπποκρατική ταξινόμηση διατηρήθηκε μέχρι τον δέκατο έκτο και αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα. Το 1686 ο Bonet περιέγραψε μια νόσο που ονόμασε «Μaniaco-Melancholicus». To 1854 ο J.Falret μελέτησε την «folie circulaire», ενώ ο Kahlbaum : χρησιμοποίησε τον όρο «κυκλοθυμία». Καθοριστικό ρόλο στην κατάταξη των καταθλιπτικών διαταραχών διαδραμάτισε ο Γερμανός Ψυχίατρος Emil Kraepelin (1856-1926) πoυ περιέγραψε την «Μανιοκαταθλιπτική Ψύχωση» και την διαχώρισε από την πρώιμη άνοια (Dementia praecox), που αργότερα ονομάστηκε από τον Bleuler σχιζοφρένεια.

Μεγάλοι καλλιτέχνες, βίωσαν σοβαρά καταθλιπτικά και μανιακά επεισόδια και νοσηλεύτηκαν γι’ αυτό. Από τους συγγραφείς ξεχωριστή θέση κατέχουν ο Τζιάκομο Λεοπάρντι, ο Λέο Τολστόϊ, ο Τσαρλς Μποντλαίρ, ο Γκουστάβ Φλομπέρ , ο Έρνεστ Χέμγουεϊ, και η Σύλβια Πλάθ . ..

Η συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ δίνει τέλος στη ζωή της μετά από κρίση μείζονος κατάθλιψης – το ίδιο και ο Κώστας Καρυωτάκης. Κορυφαίοι συνθέτες όπως ο Mότσαρτ, ο Σούμπερτ ή ο Σούμαν και ο Τσαϊκόφσκι βασανιζονταν για χρόνια από την ευαίσθητη, μανιοκαταθλιπτική τους φύση. Άλλες κορυφαίες προσωπικότητες όπως ο χορευτής Νιζίνσκι και οι ζωγράφοι Μοντιλιάνι καιΤζάκσον Πόλλοκ, ήταν καταθλιπτικοί ασθενείς.

Στους διάσημους καταθλιπτικούς πολιτικούς συγκαταλέγονται ο Αβραάμ Λίνκολν και ο Ουίστον Τσώρτσιλ. Από τους σύγχρονους ηθοποιούς η Μαίριλιν Μονρόε, η Τζούντη Γκάρλαντ, η Μπριζίτ Μπαρντό, η Ελίζαμπεθ Ταίηλορ ο Ζαν Κλωντ Βαν Νταμ, ο Τζακίν Φοίνιξ , ο Όουεν Γουίλσον και η ταλαντούχος μόλις εικοσάχρονη Λίντσεη Λαχάν είναι μερικοί μόνο από αυτούς που παραδέχτηκαν δημόσια ότι έπασχαν από συναισθηματική διαταραχή. Από τους σημερινούς τραγουδιστές οι Sting, Robbie Williams, Amy Whinehouse και η Britney Spears είναι τα πιο γνωστά ( όχι και μοναδικά) ονόματα. Διάσημοι καταθλιπτικοί αυτόχειρες (άμεσα ή έμμεσα) σύγχρονοι καλλιτέχνες υπήρξαν οι Jonh Belushi, Brian Jones, Kurt Cobain, Pamela Courson, Dalida, Michael Hutchence, Heath Ledger, Mia Martini, Jim Morrison, Luigi Tenco, Penn Chris, Elvis Presley, Anne Nicole Smith, Paula Yates και πολλοί άλλοι...

Ο όρος κατάθλιψη στην καθημερινότητα

Η λέξη κατάθλιψη έχει διαφορετικές σημασίες και η χρήση της στην καθημερινή ζωή συχνά οδηγεί σε σύγχυση και σε δυσκολία στη διάγνωση. Άλλη έννοια έχει η κατάθλιψη ως λέξη όταν χρησιμοποιείται στην καθημερινή γλώσσα και άλλη όταν χρησιμοποιείται στην κλινική πρακτική.
Η κατάθλιψη με την κοινή σημασία του όρου είναι μία άσχημη διάθεση που είναι η φυσιολογική απάντηση σε ένα ερέθισμα που συνήθως έχει να κάνει με μια αίσθηση απώλειας, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ο χωρισμός, κ.λ.π. Οι φυσιολογικές αυτές αντιδράσεις δεν διαρκούν πολύ, δεν επηρεάζουν τη γενική λειτουργικότητα και δραστηριότητα του ατόμου, και περιορίζονται εύκολα.
Αντίθετα στην ψυχιατρική το καταθλιπτικό συναίσθημα μπορεί εύκολα να αναγνωριστεί αφού χαρακτηρίζεται από μεγάλη ένταση και είναι μόνιμο. Η καταθλιπτική διάθεση απαιτεί μία πιο προσεκτική διερεύνηση και χρειάζεται διάγνωση. Η κατάθλιψη υποδηλώνει μια συγκεκριμένη νόσο, δηλαδή μια διαταραχή η οποία προκαλεί ένα συνδυασμό συμπτωμάτων που δεν συναντάται σε άλλη νόσο. Η κατάθλιψη έχει κάποιους προδιαθεσικούς και αιτιολογικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνισή της.

Επιδημιολογία της κατάθλιψης

Από έρευνες που έχουν γίνει υπολογίζεται ότι σε μια δεδομένη χρονική στιγμή περίπου 5% του πληθυσμού εμφανίζει καταθλιπτικά συμπτώματα, ενώ κατά την διάρκεια ενός έτους σχεδόν 10% του πληθυσμού θα εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης. Κατά τη διάρκεια της ζωής 20% των γυναικών και 12% των ανδρών εμφανίζουν κατάθλιψη. Τα νούμερα αυτά περιλαμβάνουν όλες τις μορφές κατάθλιψης από τις ήπιες μέχρι τις σοβαρές.
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι γυναίκες εμφανίζουν συχνότερα κατάθλιψη από τους άνδρες. Η διαφορά αυτή δεν έχει εξηγηθεί και οφείλεται κυρίως σε ένα συνδυασμό γενετικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων. Επιπλέον παράγοντας είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες παραδέχονται πιο εύκολα από τους άνδρες τα καταθλιπτικά τους συμπτώματα στις επιδημιολογικές μελέτες.

ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΓΧΩΔΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Να ζητήσω βοήθεια από ψυχολόγο, από ψυχίατρο ή από ψυχοθεραπευτή;


Είναι γεγονός ότι υπάρχει μεγάλη σύγχιση γύρω από το αντικείμενο εργασίας των διαφόρων επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Ας δούμε συνοπτικά τις κύριες διαφορές.

Ο ψυχίατρος είναι πρώτα ιατρός και στη συνέχεια εξειδικευμένος στη μελέτη και θεραπεία (κυρίως βιολογική) των ψυχικών διαταραχών. Ως εκ τούτου είναι σε θέση να διακρίνει καταρχάς μια ψυχική από μια σωματική πάθηση με ψυχιατρικά συμπτώματα (όχι σπάνιο).
Συνήθως λέγεται ότι ο ψυχίατρος είναι για τα «σοβαρά» περιστατικά, ενώ ο ψυχολόγος για τα «ελαφριά». Η παρατήρηση αυτή περιέχει μία δόση αληθείας, αφού στα «σοβαρά» περιστατικά είναι απαραίτητη η φαρμακοθεραπεία, αλλά δεν περιγράφει όλη την αλήθεια… Συχνά κάποιος καταφεύγει στον ψυχολόγο επειδή λόγω προκαταλήψεων και φόβο στιγματισμού αρνείται να παραδεχθεί ότι πάσχει από κάποια σοβαρή ψυχική διαταραχή. Ο ψυχολόγος οφείλει να παραπέμπει οποιοδήποτε σοβαρό περιστατικό, σε ψυχίατρο, ενώ η συνεργασία τους σε θέματα θεραπείας είναι αναγκαία.
Από την άλλη ο ψυχίατρος, ειδικά άν έχει ψυχοθεραπευτική εξειδίκευση, μπορεί να αντιμετωπίσει επιτυχώς ένα μεγάλο φάσμα «ελαφριών» καταστάσεων όπως ενδοψυχικές συγκρούσεις, προβλήματα σχέσων, δυσκολίες προσαρμογής κ.λ.π. που δεν απαιτούν φαρμακευτική αγωγή.


O ψυχολόγος δεν είναι γιατρός και έτσι δεν έχει το δικαίωμα να συνταγογραφήσει φάρμακα, στην περίπτωση που το πρόβλημα σας, το απαιτεί. Επειδή πολλοί με αμφίβολες σπουδές δηλώνουν «ψυχολόγοι» πρέπει να κατέχει πανεπιστημιακό πτυχείο ψυχολογίας και άδεια άσκησης επαγγέλματος ψυχολόγου. H εκπαίδευση του ψυχολόγου περιλαμβάνει πολυάριθμες θεωρίες που αφορούν τις ψυχικές λειτουργίες και την ανθρώπινη συμπεριφορά. O ψυχολόγος λοιπόν μπορεί να προσανατολιστεί κατ' επιλογήν προς το ένα ή το άλλο από αυτά τα θεωρητικά ρεύματα και έτσι υπάρχουν πολλές κατηγορίες ψυχολόγων. Μπορεί να προσφύγει στις ψυχολογικές δοκιμές για να αξιολογήσει τις νοητικές ικανότητες, τις επαγγελματικές ικανότητες ή τις διαφορετικές πλευρές της προσωπικότητας του πελάτη του. Οι ψυχολόγοι για να εργαστούν θεραπευτικά πρέπει να έχουν ειδική μεταπτυχιακή εκπαίδευση , σε κάποια σχολή ψυχοθεραπείας : ψυχοδυναμική, γνωσιακή – συμπεριφορική, συστημική, ομαδική ψυχοθεραπεία, κ.α.


Ο ψυχοθεραπευτής είναι αυτός που θεραπεύει με ψυχολογικές μεθόδους. Ο κύριος θεραπευτικός παράγοντας είναι η σχέση που εγκαθίσταται μεταξύ ψυχοθεραπευτού και ασθενούς με σκοπό την προσπέλαση των συνειδητών η ασυνείδητων συγκρούσεων, που οδηγούν σε παθολογικά συμπτώματα και συμπεριφορά. Η άσκηση της ψυχοθεραπείας στη χώρα μας δεν είναι νομικά κατοχυρωμένη. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό κριτήριο ο ψυχοθεραπευτής που θα σας αναλάβει να να είναι ψυχίατρος ή ψυχολόγος που έχουν λάβει ειδική εκπαίδευση σε μια ή περισσότερες αναγνωρισμένες ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις.


Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ ψυχαναλυτή και ψυχοθεραπευτή;

Υπάρχουν όπως είπαμε πολλών ειδών ψυχοθεραπείες. Ο ψυχαναλυτής είναι ο ψυχοθεραπευτής που χρησιμοποιεί τη θεωρία και τις τεχνικές της κλασικής φρουδικής ψυχανάλυσης ( ή άλλες νεο-φρουδικές προσεγγίσεις). Ο ψυχαναλυτής πρέπει να έχει περάσει από το στάδιο προσωπικής ψυχανάλυσης. Για τις άλλες κατευθύνσεις κάτι ανάλογο δεν επιβάλλεται, αλλά είναι χρησιμότατο ο θεραπευτής να έχει δουλέψει πάνω στον εαυτό του.


Τι είναι αποτελεσματικότερο: Η φαρμακοθεραπεία ή η ψυχοθεραπεία;

Όταν τα συμπτώματα είναι έντονα και παρεμποδίζουν την φυσιολογική λειτουργικότητα του ατόμου τα φάρμακα είναι απαραίτητα. Η αντιμετώπιση όμως των συμπτωμάτων, ως αποτέλεσμα της φαρμακολογικής αγωγής, δε σημαίνει και εξάλειψη των αιτιών της διαταραχής. Μόνο ο εντοπισμός και η διόρθωση των δυσλειτουργικων μηχανισμών που παράγουν την αγχώδη διαταραχή μπορεί να θεραπεύσει ριζικά. Ο συνδιασμός φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας έχει καλύτερα και μονιμότερα αποτελέσματα. Στις πιο ελαφριές περιπτώσεις μπορεί να ακολουθηθεί αποκλειστικά ειδική ψυχοθεραπεία.


Τι σχέση έχει το άγχος με την κατάθλιψη;

Η κατάθλιψη είναι μια ξεχωριστή, διαφορετική νοσολογική οντότητα από τις αγχώδεις διαταραχές, που εκφράζεται με ψυχικά συμπτώματα (υπερβολική θλίψη και στενοχώρια, αδυναμία να αντλήσει κανείς χαρά από δραστηριότητες που τον ευχαριστούσαν στο παρελθόν, ιδέες ενοχής, αυτομομφής, αναξιότητας κλπ.) και από την σωματική σφαίρα (διαταραχές του ύπνου, της όρεξης και της σεξουαλικής διάθεσης, αδυναμία, καταβολή δυνάμεων, εύκολη κόπωση κλπ.).
Πολλές φορές, στους ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές το παθολογικό άγχος που τους κατακλύζει τους εξουθενώνει τόσο πολύ, ώστε δευτερογενώς και ως απόρροια της εξαντλητικής φύσης του άγχους να εμφανιστεί κατάθλιψη. Η "συννόσηση" η συνύπαρξη δηλαδή αγχώδους διαταραχής και καταθλίψεως - είναι αρκετά συχνή.
Στο 50% των ατόμων με Διαταραχή πανικού, στο 60% των ατόμων με Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και σε αρκετά υψηλό ποσοστό των πασχόντων από Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, θα εμφανιστεί καταθλιπτικό επεισόδιο.

Κινδυνεύω να πεθάνω ή να τρελαθώ από τις κρίσεις πανικού;

Σίγουρα και κατηγορηματικά όχι. Αυτό θα γίνει σαφέστερο όταν κατανοήσουμε πως πυροδοτούνται οι κρίσεις πανικού.
Σύμφωνα με την Γνωσιακή - Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία - που αποτελεί τη θεραπεία πρώτης επιλογής για την Διαταραχή Πανικού - οι κρίσεις Πανικού πυροδοτούνται όταν το άτομο ερμηνεύοντας αυθαίρετα, λανθασμένα και καταστροφικά τα αθώα σωματικά ενοχλήματα με τα οποία εκφράζεται συνήθως το άγχος (ταχυκαρδίες, εφιδρώσεις, ζάλη, αστάθεια κ.λ.π.), εκτιμά ότι κινδυνεύει άμεσα να πεθάνει, να τρελαθεί ή να γίνει ρεζίλι.
Με άλλα λόγια, όχι μόνο δεν κινδυνεύει να πεθάνει ή να τρελαθεί κάποιος από τις κρίσεις πανικού, αλλά αυτές οι καταστροφικές και αυθαίρετες σκέψεις του είναι που προκαλούν τις κρίσεις.


Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στις αγχώδεις διαταραχές είναι επικίνδυνα και προκαλούν εξάρτηση;

Στην Ελλάδα είμαστε επιρρεπείς στα άκρα και τις υπερβολές. Έτσι η στάση του μέσου απληροφόρητου πολίτη ταλαντεύεται συνήθως ανάμεσα στην δαιμονοποίηση των λεγόμενων «ψυχοφαρμάκων», λέξη βεβαρημένη με πολλές παρανοήσεις και απαρχαιομένες προκαταλήψεις, και την αλόγιστη πολυφαρμακία. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην ψυχιατρική και στις αγχώδεις διαταραχές ειδικότερα, είναι απλώς χρήσιμα εργαλεία στα χέρια του ειδικού για να επαναφέρει την ψυχική υγεία του ασθενούς. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο.
Ειδικότερα:
Αγχολυτικά
Οι βενζοδιαζεπίνες είναι τα ευρύτερα χρησιμοποιούμενα αγχολυτικά φάρμακα από γιατρούς όλων των ειδικοτήτων. Οι ψυχίατροι τα χρησιμοποιούν για να μειώσουν το άγχος που συνοδεύει πολλές ψυχικές διαταραχές όπως π.χ. τις αγχώδεις διαταραχές, τις καταθλίψεις ,τις ψυχώσεις κ.λ.π. Ωστόσο συχνά τις χρησιμοποιούν και γιατροί άλλων ειδικοτήτων (κυρίως παθολόγοι), αφού η μείωση του άγχους επηρεάζει θετικά τα συμπτώματα πολλών ασθενειών. Τα αγχολυτικά δρουν κυρίως στον εγκέφαλο και οι παρενέργειες τους, στις σπάνιες περιπτώσεις που προκύπτουν, είναι πολύ λιγότερες και ελαφρύτερες απ’ ότι άλλων φαρμάκων που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στην γενική ιατρική.
Ο μόνος κίνδυνος που υπάρχει από την χρήση των αγχολυτικών είναι η κατάχρηση ( σε δοσολογία και διάρκεια) που μπορεί να επιφέρει εθισμό και εξάρτηση από αυτά. Ο κίνδυνος αυτός προκύπτει μόνο όταν οι ασθενείς συνεχίζουν να τα χρησιμοποιούν με δική τους πρωτοβουλία, χωρίς ειδική παρακολούθηση. Ο ψυχίατρος μπορεί να αποφύγει αυτό τον κίνδυνο διότι γνωρίζει τόσο τον κατάλληλο τρόπο χορήγησης όσο και τον ενδεδειγμένο τρόπο διακοπής τους. Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι, όταν τα συμπτώματα του άγχους έχουν παρέλθει, η μείωση της δόσης των αγχολυτικών πρέπει να γίνεται σταδιακά και ποτέ απότομα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η διακοπή του φαρμάκου, χωρίς να ακολουθήσουν συμπτώματα στέρησης.
Αντικαταθλιπτικά
Τα αντικαταθλιπτικά, χρησιμοποιούνται για την θεραπεία της κατάθλιψης αλλά έχουν θεραπευτικές ενδείξεις και σε πολλές αγχώδεις διαταραχές : Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, Φοβίες, Κρίση Πανικού με ή χωρίς Αγοραφοβία, Ιδεοψυχαναγκαταστική Διαταραχή κ.λ.π. Τα αντικαταθλιπτικά νέας γενιάς είναι πρακτικά ακίνδυνα εμφανίζοντας ελάχιστες, έως ανύπαρκτες παρενέργειες.
Τα αντικαταθλιπτικά δεν συνηθίζονται από τον οργανισμό όπως τα αγχολυτικά και επομένως η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι είναι δυνατόν κάποιος να εξαρτηθεί από αυτά είναι παντελώς λανθασμένη.
Στις περιπτώσεις που τα αντικαταθλιπτικά χορηγούνται σωστά, κυριολεκτικά αλλάζουν την ζωή των ασθενών, επαναφέροντας την χαμένη ενεργητικότητα και το κέφι για ζωή, ενώ «σώζουν ζωές» των ατόμων με τάσεις αυτοκτονίας.
Ωστόσο θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα συγκεκριμένα φάρμακα χορηγούνται μόνο σε περίπτωση ψυχικής πάθησης και όχι «γενικώς για να μας φτιάξουν τη διάθεση». Ο χαρακτηρισμός «χάπια της ευτυχίας», που παραπέμπει συνειρμικά σε παράνομες ουσίες, είναι πέρα, για πέρα παραπλανητικός. Τα αντικαταθλιπτικά δεν χαρίζουν την ευτυχία στους μη ασθενείς, ούτε βοηθούν τα άτομα να αποδράσουν από την πραγματικότητά τους!! Αποτελούν όμως ένα πολύτιμο βοήθημα ( κάτω από ειδική παρακολούθηση) για να ξαναβρούν οι πάσχοντες τον εαυτό τους και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωή τους....
Υπναγωγά
Χορηγούνται στις περιπτώσεις αϋπνίας. Τα συγκεκριμένα φάρμακα πρέπει να χορηγούνται με προσοχή και για μικρό χρονικό διάστημα, αφού τα περισσότερα από αυτά είναι δυνατόν να προκαλέσουν εθισμό και εξάρτηση.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι η αϋπνία συνήθως δεν αποτελεί αυτόνομη νόσο αλλά σύμπτωμα κάποιας ευρύτερης ψυχικής διαταραχής όπως άγχους, κατάθλιψης κ.ά. Συνεπώς όταν έχουμε αϋπνία πρέπει να απευθυνόμαστε στον ψυχίατρο προκειμένου να αντιμετωπίσουμε το αίτιο της αϋπνίας και όχι να κάνουμε ανεξέλεγκτη χρήση υπναγωγών που πιθανότατα θα επιδεινώσουν το γενικότερο πρόβλημα

Για πόσο καιρό πρέπει να πέρνω τα φάρμακα;

Η αγωγή πρέπει να συνεχίζεται και μετά την αποδρομή των συμπτωμάτων για την αποφυγή υποτροπών. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες του θεράποντα ψυχιάτρου.


Φοβάμαι ότι με τα φάρμακα δεν θα είμαι ο εαυτός μου

Αντίθετα, η ψυχική διαταραχή αλλοιώνει τον χαρακτήρα του ανθρώπου που βλέπει να μειώνονται , προσορινά , πολλές από τις ικανότητές του : συγκέντωση, μνήμη, ενεργητικότητα, αποφασιστικότητα, ενδιαφέρον, αποτελεσματικότητα και κοινωνικές δεξιότητες. Τα φάρμακα επιστρέφουν την προτέρα φυσιολογική κατάσταση και δεν κάνουν τον άνθρωπο εξυπνότερο, καλύτερο ή στη χειρότερη υπόθεση αναίσθητο και απαθή..


Θέλω να το παλέψω πρώτα μόνος μου. Αν καταφύγω αμέσως στα φάρμακα θα με χαρακτηρίσουν δειλό, αδύναμο και θα χάσω την αυτοεκτίμησή μου. Άλλωστε είναι γνωστή η κακή φήμη των ψυχοφαρμάκων και δε θέλω να στιγματιστώ... Κάνω καλά;

Οχι! Μια αγχώδης διαταραχή είναι μια νόσος όπως μια ίωση, μια γαστρίτιδα ή ένα κάταγμα. Η φαρμακευτική αγωγή βοηθάει στη γρήγορη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των επώδυνων συμπτωμάτων, ενώ δίνει τη δυνατότητα στη συνέχεια να διερευνηθούν καλύτερα και να επιλυθούν ψυχοθεραπευτικά τα ψυχολογικά αίτια. Ο διφορούμενος όρος «ψυχή» και καί κατ’επέκταση «ψυχιατρική» δίνει τροφή σε πολλές παρερμηνείες και συγχίσεις. Συχνά μπερδεύουμε τις λειτουργίες του κεντρικού νευρικού συστήματος με την μεταφυσική έννοια της ψυχής, που εξετάζεται από τη θρησκεία και τη φιλοσοφία. Πολλές από της επιθέσεις κατά της ψυχιατρικής επιστήμης προέρχονται από δυσειδαιμονίες, άγνοια και ανταγωνιστικά συμφέροντα πολλών «εναλλακτικών» και αυτόκλητων θεραπευτών ... Για τις νευροεπιστήμες η σκέψη, οι αισθήσεις, η μνήμη, η κινητικότητα και η συμπεριφορά έχουν ένα υλικό βιολογικό υπόστρωμα και ως εκ τούτου μπορούν να θεραπευτούν οι διαταραχές τους με υλικούς (βιοχημικούς) τρόπους. Η ίδια η ψυχοθεραπεία, όπως έχει αποδειχθεί, προκαλεί θετικές χημικές μεταβολές στον εγκέφαλο.
Όπως κάθε νόσος, η ψυχική διαταραχή δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ επιτυχημένων, μορφωμένων, ηθικών ή «αδυνάμων», «απείθαρχων» και «αμαρτωλών». Η έλλειψη σωστής πληροφόρησης και κατανόησης από το περιβάλλον του ασθενούς δημιουργεί μεγαλύτερο πόνο και επιβλαβείς ενοχές.