Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Πως η σκέψη και το συναίσθημα επηρεάζουν την υγεία μας και τη  θεραπεία του καρκίνου ειδικότερα.

Ομιλία που έγινε στις 24/11/1013, στα πλαίσια της 10ης επιστημονικής ημερίδας με θέμα :  "Καρκίνος ..Μπορεί να νικηθεί"!
Αθήνα, Hotel Titania

Οι υπάρχουσες διασυνδέσεις μεταξύ σκέψης, συναισθήματος  και σώματος  είναι ένα ζήτημα που απασχολεί από χιλιετίες την  ανθρωπότητα. Οι δεσμοί ανάμεσα στο σώμα και το νου μελετήθηκαν από την αυγή της ιστορίας της ιατρικής, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση .

Ο καρκίνος λανθασμένα θεωρείται μια σύγχρονη ασθένεια , αλλά ήταν ήδη παρούσα στα αρχαία , ακόμη και στα προϊστορικά χρόνια. Έχουν βρεθεί στοιχεία για οστεοσάρκωμα, σε οστά κεφαλής και αυχένα σε μούμιες στην Αρχαία Αίγυπτο. Στη Δύση , ήταν ο Έλληνας γιατρός Γαληνός (Πέργαμος 129 μ.Χ. – Ρώμη 199 μ.Χ), ο πρώτος που θα τεκμηριώσει τις συνδέσεις μεταξύ των συναισθημάτων και του καρκίνου , στα γραπτά του σχετικά με την κατάθλιψη και τον καρκίνο του μαστού ( 140 μ.Χ. ) . Πριν από αυτόν , ο Σωκράτης τόνισε την ανάγκη να θεραπεύονται  το πνεύμα και τα συναισθήματα για την αντιμετώπιση της ασθένειας , προειδοποιώντας ότι η παράβλεψη αυτού του δεσμού θα οδηγούσε το γιατρό σε αποτυχία. Ο Πλάτωνας στον «Χαρμίδη» ανέφερε ότι η αφετηρία όλων των δεινών και όλων των καλών του σώματος, ευρίσκεται στην ψυχή.
 Ο Ιπποκράτης ( 450-375 π.χ.) ήταν ο πρώτος που έκανε σαφή διάκριση μεταξύ της ιατρικής και δεισιδαιμονίας,  υποστηρίζοντας  ότι η ασθένεια ήταν ένα φυσικό φαινόμενο .

Εξήγησε τις ασθένειες με τη γνωστή θεωρία των τεσσάρων χυμών του ανθρώπινου σώματος, που καθορίζουν και τις τέσσερις βασικές ψυχολογικές ιδιοσυγκρασίες: 

(1.αιματώδης που είναι αισιόδοξος, εξωστρεφής και πολυλογάς. ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ

2. Ο μελαγχολικός που είναι θλιμμένος, προσεχτικός και αγχώδης. ΕΝΔΟΣΤΡΕΦΕΙΑ

3. Ο χολερικός που είναι θυμώδης, επιθετικός και δραστήριος  ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

4. Ο φλεγματικός που είναι ψύχραιμος, ήρεμος, ήπιος και αργός). ΠΑΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
Φλέγμα, αίμα, μαύρη χολή και το  κίτρινη χολή. Σε φυσιολογικές συνθήκες οι χυμοί αυτοί βρίσκονται σε ισορροπία, όταν όμως συσσωρεύεται υπερβολική ποσότητα μαύρης χολής (μελαγχολία) σε συγκεκριμένα μέρη του σώματος, δημιουργείται ο καρκίνος.  Δυόμισι χιλιάδες χρόνια αργότερα η ψυχοσωματική επιβεβαίωσε τις παρατηρήσεις του πατέρα της Ιατρικής. Η κατάθλιψη φαίνεται να σχετίζεται με μεγαλύτερη επίπτωση νεοπλασιών. Πολλοί ερευνητές εντόπισαν ένα είδος προσωπικότητας που συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου και τον ονόμασα τύπο C. Ο τύπος C είναι κομφορμιστής, προσκολλημένος στους κανόνες, επιζητεί την κοινωνική αποδοχή, υποτακτικός, ελάχιστα αντιδραστικός και τείνει να καταπιέζει συνεχώς τα συναισθήματά του, κυρίως το θυμό και την επιθετικότητα.    Ακριβώς αυτή η καταπίεση  παράγει μια συνεχή υπερδιέγερση του νευροφυτικού συστήματος που σε βάθος χρόνου, όπως θα δούμε σε λίγο, οδηγεί στην μείωση της ανοσοποιητικής αποτελεσματικότητας. Γι αυτά τα άτομα το να κατορθώσουν να επεξεργαστούν ένα εναλλακτικό πρότυπο προσαρμογής, που να τους επιτρέπει να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα ή να εκφράζουν τα συναισθήματά τους θα μπορούσε να αποτελέσει μια αντικαρκινική προστασία.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις, που στηρίζονται στη σύνδεση ψυχής και σώματος συναντάμε στον ισλαμικό πολιτισμό και στον δυτικό μεσαίωνα.

Αυτή η εμπειρική κλινική σοφία διήρκεσε μέχρι την έλευση της μηχανιστικής αντίληψης του ανθρώπου . Τα παραδείγματα του θετικιστικού υλισμού και του επιστημονισμού  του δέκατου ένατου αιώνα, απέκλεισαν το ρόλο του νου και της ψυχής στα θέματα υγείας. 

Μέχρι λίγες δεκαετίες πριν, όροι όπως “νους” «συναίσθημα»  ή «συνείδηση» , δεν αναφέρονταν  καν στα  ιατρικά συγγράμματα. Στη νευροφυσιολογία , πίστευαν ότι ο εγκέφαλος « παρήγαγε » τη σκέψη και ότι η λειτουργία του ήταν σαν αυτή ενός υπολογιστή . 


Ωστόσο , στη δεκαετία του '70 , η ιατρική εισήλθε σε ένα σημείο καμπής , χάρις σε  σημαντικές ανακαλύψεις πολλών επιστημόνων . Σημαντική συνεισφορά  είχε ο Χανς Σέλυ (Selye) ο οποίος διεύρυνε την έννοια του στρες , υποστηρίζοντας ότι αυτό  καθεαυτό δεν είναι παθολογικό, αλλά αποτελεί ένα φυσιολογικό μηχανισμό προσαρμογής, που επιστρατεύει ζωτικές ενέργειες για να αμυνθούμε από διαφορετικά και παρατεταμένα είδη στρεσογόνων ερεθισμάτων, όπως φυσικών (τραυματισμοί,), ψυχολογικών, κοινωνικών  και περιβαλλοντικών . 

 Ο Σέλυ διέκρινε τρεις φάσεις στο «Γενικό Σύνδρομο προσαρμογής» του. Την αρχική  φάση του συναγερμού. Την φάση προσαρμογής που ενεργοποιείται εάν η ενόχληση είναι διαρκής και στην οποία παράγεται η μέγιστη νευροενδοκρινική προσπάθεια για την  αποκατάστασης της διαταραχθείσας ομοιοστατικής ισορροπίας . Τέλος, εάν αποτύχει η αποκατάσταση  επέρχεται η εξάντληση, δηλαδή η κατάρρευσης των αμυντικών συστημάτων και η εμφάνιση της ασθένειας.

Αυτό το πρότυπο της αντίδρασης στο στρες σε τρία στάδια , ως εκ τούτου , είναι σε  συνάρτηση με το χρόνο διάρκειας του στρεσογόνου παράγοντα . Σύμφωνα με τον Selye , μπορούμε να διακρίνουμε το καλό στρες (eustress) από το κακό στρες (distress) ή το φυσιολογικό στρες από το παθολογικό. Το πρώτο ενεργοποιεί μια απάντηση εύκολα αναστρέψιμη και όχι υπερβολική , ενώ το  δεύτερο , αντιθέτως, προκαλεί μια μη αναστρέψιμη αντίδραση, καθότι δυσανάλογη και παρατεταμένη στο χρόνο , σε σχέση  με τις πραγματικές  δυνατότητες  του οργανισμού.
Στις τελευταίες δεκαετίες έχουν συσσωρευτεί σταδιακά πολλές παρατηρήσεις που έχουν εμπλουτίσει το  νευρο- φυσιολογικό  μοντέλο που προτείνει Selye και έχουν δραματικά αναδείξει τα όριά του, σε ψυχολογικό επίπεδο.  Είναι στην πραγματικότητα μια θεωρία προφανώς πολύ άκαμπτη και στερεότυπη , που στηρίζεται σε μια σειρά λεπτομερών παρατηρήσεων   που έγιναν σε πειραματόζωα και  δεν ταιριάζει πλήρως με την πραγματικότητα του υποκειμενικού κόσμου του ανθρώπου . Επιπλέον , αρκετές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι διαφορετικοί άνθρωποι που εκτίθενται στο ίδιο ερέθισμα , αντιδρούν επίσης πολύ διαφορετικά , τόσο από την άποψη της φυσιολογικής αντίδρασης , όσο και από εκείνη του  ψυχολογικού βιώματος .  Για τους γνωσιακούς ψυχολόγους , ανάμεσα στο δυνητικά στρεσογόνο ερέθισμα και την  νευροενδόκρινη απάντηση μεσολαβεί η υποκειμενική εκτίμηση της απειλής.  Έτσι , ο καθένας από εμάς , δεν είναι εκτεθειμένος  παθητικά σε οποιοδήποτε εξωτερικό ερέθισμα, αλλά συνεχώς φιλτράρει και ερμηνεύει τα πάντα που του συμβαίνουν.  Επομένως, ανάλογα με το είδος του νοήματος  που προσδίδουμε σε κάθε ερέθισμα , θα ενεργοποιηθεί ή δεν θα  ενεργοποιηθεί , μια στρεσογόνος αντίδραση ,διαφορετικού μεγέθους και διάρκειας , και θα βιωθούν διαφορετικοί συνδυασμοί των συναισθημάτων. Με λίγα λόγια , η αντίδραση στο στρες είναι μια ενεργητική διαδικασία , υποκειμενική , κάθε άλλο παρά αυτόματη και ποτέ πανομοιότυπη.  Από την ψυχολογική πλευρά υπάρχει πάντα μια ερμηνεία του ερεθίσματος που είναι απολύτως υποκειμενική.
Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε  τη σημασία της λεγόμενης φάσης της αντιμετώπισης, αναπροσαρμογής (cope ,κώουπ, coping : αγγλικός όρος , προϋποθέτει την ενεργό και συστηματική αναδιάρθρωση των γνωστικών σχημάτων). Είναι αυτή που μας επιτρέπει , όταν είναι αποτελεσματική , να επανεξετάσουμε  το « αγχωτικό γεγονός» από μια άλλη σκοπιά . Βλέπουμε ότι , σε σύγκριση με τον ίδιο αγχωτικό γεγονός , π.χ. μια διάγνωση καρκίνου , άτομα παρόμοια από πολλές απόψεις , ( φύλο, ηλικία , κοινωνικο – οικογενειακή κατάσταση , τον τύπο και το στάδιο του όγκου ) , αντιδρούν με πολύ διαφορετικούς τρόπους : υπάρχουν εκείνοι που απελπίζονται, αυτοί που κλείνονται στον εαυτό τους, αυτοί που γίνονται υπερδραστήριοι, εκείνοι που αναδιοργανώσουν με σύνεση τη ζωή τους , αυτοί που γίνονται πικρόχολοι προς τους πάντες και τα πάντα , αυτοί που ασπάζονται μια θρησκεία, αυτοί που γίνονται μεγαλόψυχοι και ενεργοποιούνται στον εθελοντισμό κ.λπ.

Σ’αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει η γνωσιακή ψυχοθεραπεία . Βοηθάει το άτομο να δει τα γεγονότα από άλλη οπτική γωνία και να αλλάξει την τελική ερμηνεία που δίνει. Η αλλαγή αυτή της προσέγγισης έχει τεράστια επίπτωση στην βελτίωση της ψυχολογίας του ατόμου που θα επηρεάσει δραματικά και την πορεία της υγείας του. Στην ουσία, αυτό που διαφοροποιεί την αντίδραση του καθενός μπροστά στο ίδιο στρεσογόνο ερέθισμα είναι ο τρόπος της αντιμετώπισης, που απορρέει από την νοηματοδότηση του γεγονότος, τις προβλέψεις, την αξιολόγηση   των προσωπικών δυνάμεων, τις προηγούμενες παρόμοιες εμπειρίες, την δύναμη του χαρακτήρα. Σε αυτό το σημείο, σε σύγκριση με το eustress ή distress του Selye, έχει περισσότερο νόημα να μιλάμε για αποτελεσματική και αναποτελεσματική αντιμετώπιση, θέλοντας μ’αυτό να μετατοπίσουμε την έμφαση από τα χαρακτηριστικά του στρεσογόνου γεγονότος, στον τρόπο που κάθε άτομο χρησιμοποιεί για να το αντιμετωπίσει .

Ψυχολογικά, ένας τρόπος αντιμετώπισης θεωρείται αποτελεσματικός, εφόσον το άτομο καταφέρνει να  ξαναχτίσει  την συναισθηματική του ισορροπία, που προηγουμένως είχε διαταραχθεί από το στρεσογόνο παράγοντα. Από φυσιολογική άποψη, η αποτελεσματικότητα έγκειται στη μείωση της συχνότητας και της έντασης της  νευροενδοκρινικούς απόκρισης. Νέες μέθοδοι ψυχοθεραπείας (π.χ. ψυχοθεραπεία επικεντρωμένη στο νόημα (meaning-centered), προγράμματα μείωσης του στρες βασισμένα στη διανοητική ικανότητα και γνωσιακές-υπαρξιακές [cognitive-existential], καθώς επίσης και υποστηρικτικές-εκφραστικές [supportive-expressive], ομαδικές θεραπείες) αναπτύσσονται ήδη δραστήρια και μελετώνται σε καρκινοπαθείς ασθενείς, εμπλουτίζοντας έτσι το οπλοστάσιο των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων που είναι αποτελεσματικές σε αυτό τον πληθυσμό ασθενών.

Στρες και ανοσοποιητικό σύστημα

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα , από ογκογενετική άποψη,, είναι η σχέση μεταξύ άγχους και λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος . Η σημασία του ανοσοποιητικού συστήματος στην ογκολογία  χρονολογείται από τη δεκαετία του ‘60 χρόνια, με τις  μελέτες του Sir Mc Farlaine Burnot .
Το ανοσοποιητικό σύστημα έχει ως κύρια αποστολή την αναγνώριση και μετέπειτα εξουδετέρωση / εξάλειψη των αντιγόνων .  Ρυθμίζεται σε δύο επίπεδα : το πρώτο επίπεδο αποτελείται από τις εγγενείς μηχανισμούς που βρίσκονται κάτω από το γενετικό έλεγχο και εξασφαλίζουν τη βασική λειτουργία του ίδιου του συστήματος , ενώ το δεύτερο ελέγχεται από πολύπλοκους νευροενδοκρινικούς  μηχανισμούς, που επιτρέπουν στα συναισθήματα να μεταβάλλουν την ευαλωτότητα   στις ασθένειες , μέσω ρυθμίσεων στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος .

Όλα τα σπονδυλωτά διαθέτουν άμυνες για την προστασία έναντι μικροοργανισμών ή άλλα παθογόνα που προκαλούν διάφορα είδη ασθενειών . Η φυσική ικανότητα του σώματος να αυτοπροστατεύεται  έχει μεγάλη σημασία στην ιατρική επιστήμη : οι ερευνητές πιστεύουν ότι προσφέρει μια ικανή άμυνα έναντι του καρκίνου . Καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής μας παράγονται καρκινογόνα κύτταρα, χωρίς αυτό να προκαλεί την εμφάνιση όγκων. Αυτό οφείλεται στην ικανότητα του  ανοσοποιητικού μας  συστήματος να τα εντοπίζει και να τα καταστρέφει. Υπάρχει μια ποικιλία παραγόντων που μας προστατεύουν από τη δημιουργία καρκίνων. Υπάρχουν οι μακρόφαγοι, τα λεμφοκύτταρα Τ, τα λευκά αιμοσφαίρια, τα λεμφοκύτταρα Β που παράγουν αντισώματα, τα κύτταρα Κ (killer=δολοφόνοι), τα κύτταρα ΝΚ (natural killer) τα κυτταροτοξικά κύταρα,  κλπ. Τα ΝΚ λεμφοκύτταρα είναι ιδιαίτερα σημαντικά στην αναγνώριση και καταστροφή καρκινογόνων κυττάρων και μολυσμένων με καρκινογόνους ιούς. Είναι επίσης ικανά να παράγουν κυττοκίνες, όπως η ιντερφερόνη γ, που ενεργοποιεί τους μακρόφαγους. Συνεπώς το  νικηφόρο όπλο για την πρόληψη της ανάπτυξης του καρκίνου μπορεί να είναι η διέγερση  μιας ανοσολογικής απόκρισης .


Σύγχρονες θεραπείες κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Οι ιντερφερόνες α και γ χρησιμοποιούνται ως συμπληρωματική θεραπεία σε πολλές κακοήθεις νεοπλασίες. «Για παράδειγμα η ιντερφερόνη α-2b χρησιμοποιείται στη θεραπεία της χρόνιας μυελογενούς λευχαιμίας. Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον ανέπτυξαν μια πειραματική ακόμα ανοσολογική θεραπεία ώστε να «πολεμήσουν» καρκίνους όπως αυτοί του παγκρέατος καθώς και της κεφαλής και του τραχήλου, οι οποίοι είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστούν με τα υπάρχοντα φάρμακα.

Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι πολλοί καρκίνοι μπορούν να «σβήσουν» τα ανοσοκύτταρα κάνοντάς τα ανίκανα να επιτελέσουν το φυσιολογικό καθήκον τους, που είναι να επιτίθενται στους καρκινικούς όγκους και να σταματούν την ανάπτυξή τους.

Η πειραματική θεραπεία με την κωδική ονομασία ChiLob 7/4 ανοίγει και πάλι τον «διακόπτη» των κυττάρων και αυξάνει τους αριθμούς τους. Χορηγώντας την παράλληλα με ένα εμβόλιο το οποίο μπορεί να εκπαιδεύσει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος ώστε να στοχεύσουν τον καρκίνο, οι ειδικοί εκτιμούν ότι θα μπορούν να έχουν επικεντρωμένη δράση των κυττάρων ενάντια στην εκάστοτε μορφή της νόσου που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Το φάρμακο αυτό είναι το τελευταίο στο πολλά υποσχόμενο πεδίο της ανοσοθεραπείας ενάντια στον καρκίνο – η ανοσοθεραπεία (βιολογική θεραπεία) προσπαθεί να εκμεταλλευθεί το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα των ασθενών ώστε να επιτίθεται στους όγκους αντί να βασιστεί στις συμβατικές θεραπείες όπως η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία.
Υπάρχουν και ανοσοθεραπείες για τον έλεγχο των παρενεργειών από την χημειοθεραπεία.

    Φαρμακευτικές ουσίες που αυξάνουν τον αριθμό των λευκοκυττάρων του αίματος και προστατεύουν από τις λοιμώξεις τους ασθενείς, που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία.

    Ερυθροποιητίνη: Επάγει την αύξηση της παραγωγής ερυθροκυττάρων του αίματος σε ασθενείς, που εμφανίζουν αναιμία.

    IL- 11 (ιντερλευκίνη–11): Αυξάνει την παραγωγή αιμοπεταλίων (ένας τύπος κυττάρων του αίματος που συμμετέχει στο μηχανισμό πήξης).
Οι έρευνες για τα εμβόλια κατά του καρκίνου προσφέρουν συνεχώς νέες γνώσεις σχετικά με την θεραπεία του μελανώματος, των λεμφωμάτων και του καρκίνου των νεφρών, του μαστού, των ωοθηκών, του προστάτη, του παχέος εντέρου και του πρωκτού.

Αντιστρόφως τα άρρωστα κύτταρα αναπτύσσονται και ο καρκίνος εξελίσσεται ακριβώς όταν το ανοσοποιητικό σύστημα δεν λειτουργεί σωστά . Είναι πλέον γνωστό ότι τα εξωτερικά ερεθίσματα ( ψυχο - κοινωνικά , συμπεριφορικά , περιβαλλοντικά , συναισθηματικά)  και τα εσωτερικά , ανοσοποιητικού  τύπου, συνδέονται στενά με την εμφάνιση ασθενειών .

Οι  βιολογικές  βάσεις  αυτών των  συνδέσεων  προέρχονται από αμέτρητες μελέτες που έγιναν σχετικά με τη μεταβλητότητα των κυκλοφορούντων επιπέδων ορισμένων ορμονών όπως ACTH , κορτιζόλης , κατεχολαμινών  ( επινεφρίνη , νορεπινεφρίνη και ντοπαμίνης ) . Μετά το στρεσογόνο ερέθισμα ενεργοποιείται τάχιστα ο άξονας υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια, μέσα από τις νευρικές ίνες του συμπαθητικού συστήματος που καταλήγουν στον μυελό των επινεφριδίων. Σε λίγα δευτερόλεπτα ο μυελός των επινεφριδίων παράγει αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη, και σε μικρότερες ποσότητες ντοπαμίνη, οι οποίες  προκαλούν βιολογικές μεταβολές (αύξηση  της αρτηριακής πίεσης, και της  καρδιακής συχνότητας , διαστολή της οφθαλμικής κόρης και βελτίωση της προσοχής, διαστολή των βρογχιολίων στους πνεύμονες, διάσπαση του γλυκογόνου στο ήπαρ και απελευθέρωση του καυσίμου γλυκόζης στο αίμα  ).
Όταν το στρες είναι μεγαλύτερης διάρκειας μπαίνει σε λειτουργία ένας συμπληρωματικός μηχανισμός που ξεκινάει με την παραγωγή της εκλυτικής ορμόνης της κορτικοτροπίνης CRH, στον υποθάλαμο  που προκαλεί την έκκριση της  ACTH  (αδενοκορτικοτρόπου ορμόνης= φλοιοεπινεφριδιοτρόπου ) από την αδενουπόφυση, η οποία μέσω της γενικής κυκλοφορίας ερεθίζει στον φλοιό των επινεφριδίων την παραγωγή γλυκοκορτικοειδών (κυρίως κορτιζόλης ) και αλατο κορτικοειδών ορμονών (αλδοστερόνης) που ρυθμίζουν τον μεταβολισμό των ηλεκτρολυτών Κ-Να.
Η κορτιζόλη είναι μια στεροειδής ορμόνη, η οποία αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση της επόμενης φάσης της απάντησης στο στρες. Αυξάνει το σάκχαρο του αίματος από τον καταβολισμών λιπαρών οξέων αλλά και πρωτεϊνών. Βοηθά την αδρεναλίνη να αυξήσει την αρτηριακή πίεση και την καρδιακή συσταλτικότητα. Η κορτιζόλη επίσης σταματά την ανάπτυξη, την πέψη, και τη δράση του ανοσοποιητικού συστήματος . Λειτουργίες όπως η φλεγμονή και η επούλωση πληγών είναι καλύτερα να γίνουν αργότερα, για να μην παρεμβαίνουν σε ώρα δράσης.  Πρόσφατες  έρευνες απέδειξαν  ότι η ίδια η εκλυτική ορμόνη της κορτικοτροπίνης CRH έχει άμεση επίδραση στην ανοσία, έχοντας ως επιλεγμένο στόχο τα  κυττάρων ΝΚ (φυσικούς δολοφόνους) που αναστέλλονται.

 Το τελευταίο βήμα του κυκλώματος είναι η παλίνδρομη ανατροφοδότηση του εγκεφάλου με κορτιζόλη.

 Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ευαίσθητο και σε άλλες ορμόνες που η παραγωγή τους επηρεάζεται κατά τη διάρκεια χρόνιου ψυχολογικού στρες, όπως η αυξητική GH, Η θυρεοτρόπος TSH, η προλακτίνη, η τεστοστερόνη, οι προσταγλαντίνες, τα ενδογενή οποιοειδή, η μελατονίνη κλπ. Είναι ευκόλως κατανοητό ότι το χρόνιο άγχος με την συνεχής  παραγωγή κορτιζόλης καταστέλλει τις άμυνες του ανοσοποιητικού συστήματος, με αύξηση του κινδύνου εμφάνισης μολυσματικών ασθενειών και όγκων .. Εξ άλλου η νοραδρεναλίνη που παράγεται σε καταστάσεις στρες ερεθίζει την παραγωγή τον παράγοντα της αύξησης του αγγειακού ενδοθηλίου (VEGF) που προάγει την αγγειογένεση στο εσωτερικό του καρκινικού όγκου.

Πειράματα που έγιναν σε Πανεπιστήμια και ερευνητικά  κέντρα (John Hopkins Kimmel Cancer Center) απέδειξαν ότι τα πειραματόζωα που εκτέθηκαν σε στρεσογόνες συνθήκες  και σε καρκινογόυς  παράγοντες ανέπτυξαν πολύ ταχύτερα καρκίνους από τα ζώα που είχαν εκτεθεί μόνο σε καρκινογόνους παράγοντες (U.V.). Τις παρατηρήσεις αυτές επιβεβαίωσαν αναμνηστικές έρευνες σε πολλούς τύπους ανθρώπινων καρκίνων (ωοθηκών και ρινοφαρυγγικό : Ohio State,University). 

Φαινόμενο nocebo, ένα άγνωστο αίτιο θανάτου

Το θέμα της ημερίδας μας είναι « Ο καρκίνος μπορεί να θεραπευτεί». Η λέξη καρκίνος έχει αποκτήσει βαρύγδουπη και δυσοίωνη σημασία με σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις στους μη γνώστες και ειδικούς. Στο άκουσμα και μόνο της λέξης καρκίνος ή επάρατης νόσου, πολλοί άνθρωποι ασυνείδητα πατάνε το κουμπί της αυτοκαταστροφής αφού υιοθετούν ένα καταστροφικό σενάριο. Αυτό είναι το  αποτέλεσμα της αρνητικής πρόβλεψης λέγεται φαινόμενο ή αποτέλεσμα nocebo και είναι το αντίστροφο του placebo,  ή της θετικής προσμονής. Ο εγκέφαλος δεν μπορεί υποσυνείδητα να διακρίνει ένα γεγονός από μια αυθυποβολή  και αντιδρά με τον ίδιο τρόπο ! Κάθε ιδέα που καταλαμβάνει  το νου, μετατρέπεται από το σώμα σε πραγματικότητα. Θυμηθείτε τη δύναμη ελέγχου πάνω στο σώμα που εξασκούν μερικοί γυμνασμένοι φακίρηδες , ή τα θαυμαστά πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι σε βαθιά ύπνωση, και τα φαινόμενα της υστερικής
παράλυσης και της υστερικής τύφλωσης που σηματοδότησαν την αφετηρία της ψυχανάλυσης .
 

Ο Emile Coué ( 1857 – July 2, 1926), Γάλλος ψυχοθεραπευτής εφηύρε συστηματοποιημένα την διαδικασία του placebo effect, με την ανάπτυξη της αισιόδοξης, θεραπευτικής αυθυποβολής του. Παρατήρησε ότι οι ασθενείς που τους χορηγούσε ένα φάρμακο (ήταν φαρμακοποιός) και που εκθείαζε την αποτελεσματικότητά του, είχαν καλύτερη  πορεία από άλλους ασθενείς που λάμβαναν το ίδιο φάρμακο χωρίς εκθειασμό! Το 1910 άρχισε να μελετάει υπό τους Ambroise-Auguste Liébeault and Hippolyte Bernheim, δύο εξέχοντες υπνωτιστές.  Ο Coué στις αρχές του προηγούμενου αιώνα γιάτρεψε εκατοντάδες ασθενείς από διάφορες, ήπιες και βαριές ασθένειες με έναν συνδυασμό ύπνωσης, φαντασιακής επιρροής (οραματισμού) και επανάληψης μιας θετικής  φράσης. Η φράση του ήταν το απλούστατο «Κάθε μέρα, με κάθε τρόπο, γίνομαι καλύτερα, όλο και καλύτερα» ,που αφού την υπέβαλε στου ασθενείς τους, τους έβαζε να την λένε καθημερινά, σε τακτά διαστήματα επαναλήψεων.. Το βιβλίο του «Αυτοκυριαρχία Μέσω της Ενσυνείδητης Αυθυποβολής» (Self Mastery Through Conscious Autosuggestion) είναι πλέον κλασσικό.

Που έγκειται η δύναμη των αυθυποβολών;

Το επιδιωκόμενο είναι να μεταβληθούν οι κυρίαρχες σκέψεις. Ουσιαστικά η σκέψη της αρρώστιας αντικαθίσταται από τη σκέψη της υγείας. "Η αυθυποβολή όταν γίνεται για μακρό διάστημα και με σταθερότητα μπορεί να σπάσει τα όρια της προσωπικότητας μετατοπίζοντας την σκέψη – και κυρίως αυτό που επηρεάζει η σκέψη, το συναίσθημα- στην σωστή πλευρά, την πιο αποδοτική για τον άνθρωπο.
Το  μυστικό της επιτυχίας βρίσκεται στη συνειδητή αποδοχή της ιδέας (πίστη) από τον ασθενή. Οι περισσότερες αρνητικές πεποιθήσεις , που υπάρχουν στον καθένα μας, έχουν δημιουργηθεί μέσα από μια ατέλειωτη σειρά «αρνητικών εγγραφών». Με την υποκατάστασή τους, μέσω «θετικών εγγραφών» τα δεδομένα μπορεί να αντιστραφούν. Αυτό ακριβώς κάνει η γνωσιακή ψυχοθεραπεία που αλλάζει τους δυσλειτουργικούς μηχανισμούς σκέψης με άλλους πιο λειτουργικούς. Η διαφορά της ψυχοθεραπείας από την αυθυποβολή είναι ότι η αλλαγή είναι πιο συνειδητή και σταθερή σε βάθος χρόνου, αφού αλλάζει τους  βασικούς προγραμματισμούς του ατόμου. Σε αντίθετη περίπτωση, αν οι αυθυποβολές συγκρούονται μα τις δομικές , πεποιθήσεις,

( αυτό που ο Cοué, ονομάζει "self-conflict" εσωτερική σύγκρουση), το αποτέλεσμα είναι πενιχρό έως αντίθετο από το προσδοκώμενο! Ο ασθενής πρέπει να εγκαταλείψει την εκβιαστική θέληση και να εστιαστεί αντίθετα στη δύναμη της φαντασίας του, αν θέλει να έχει πλήρη επιτυχία στη θεραπεία του. Ο βιογράφος του Harry Brooks (1890–1951), ισχυρίζεται η επιτυχία της μεθόδου του ήταν γύρω στο 93%. Το υπόλοιπο 7% των ασθενών περιλάμβανε αυτούς που ήταν σκεπτικιστές ως προς την μέθοδό του και αυτούς που αρνιόντουσαν να το παραδεχτούν. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην διπλή τυφλή μέθοδο για την δοκιμασία της αποτελεσματικότητας ενός φαρμάκου το placebo έχει ένα θετικό αποτέλεσμα γύρω στο 40 με 45%! Τι θα γινόταν αν μαζί με την φαρμακευτική ουσία συνδυάζαμε τη δύναμη της αυθυποβολής; 

Ιδού κάποιοι τρόποι με τους οποίους μπορείτε να ρίξετε τη κορτιζόλη και τις κατεκολαμίνες ,αν βρίσκονται  σε υψηλά επίπεδα.

1. Ο διαλογισμός. Ο διαλογισμός βοηθά να μειωθεί σημαντικά η κορτιζόλη και η αρτηριακή πίεση. Αυτό έδειξε μια μελέτη σε άτομα που έκαναν διαλογισμό για έξι εβδομάδες. Παρομοίως, οι συμμετέχοντες σε άλλη μελέτη του πανεπιστημίου Μαχαρίσι, που διαλογίζονταν καθημερινά για τέσσερις μήνες μείωσαν την κορτιζόλη κατά μέσο όρο 20%.

2. Ακούστε μουσική. Η μουσική έχει ηρεμιστική επίδραση στον εγκέφαλο, ειδικότερα όταν έχουμε στρες. Ομάδα επιστημόνων του πανεπιστημίου της Οσάκα στην Ιαπωνία έπαιξαν μουσική σε μία ομάδα ασθενών που θα υποβάλλονταν σε κωλονοσκόπηση και κατέγραψαν μείωση 65% στην κορτιζόλη σε σύγκριση με άλλη ομάδα ασθενών που δεν άκουσε μουσική.

3. Ο ύπνος μειώνει την κορτιζόλη. Φυσιολογικά η παραγωγή της κορτιζόλης μειώνεται από τα μεσάνυχτα έως τις τέσσερις το πρωί. Το να μένει κάποιος ξύπνιος μετά τα μεσάνυχτα διαταράσσει το φυσιολογικό μοτίβο έκκρισης και μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα της ορμόνης στον οργανισμό. Ποια είναι η διαφορά του να κοιμάται κανείς έξι αντί για οκτώ ώρες; 50% παραπάνω κορτιζόλη στο αίμα. Όταν μία ομάδα πιλότων κοιμήθηκε έξι ώρες ή λιγότερες για μία εβδομάδα ενώ βρίσκονταν σε υπηρεσία η κορτιζόλη στο σώμα τους αυξήθηκαν σημαντικά και παρέμειναν στην κατάσταση αυτή για δύο εικοσιτετράωρα, σύμφωνα με μελέτη του γερμανικού Ινστιτούτου Αεροδιαστιμικής Ιατρικής. Ο μεσημεριανός ή απογευματινός ύπνος μειώνει επίσης την κορτιζόλη σε όσους δεν καταφέρνουν να κοιμηθούν οκτώ ώρες το βράδυ.

4. Πιείτε τσάι. Ανακούφιση και ηρεμία δίνει το τσάι (πράσινο ή μαύρο) σε όσους το επιλέγουν. Εθελοντές που συμμετείχαν σε μελέτη ερευνητών του University College London (UCL) στους οποίους δόθηκε μία αποστολή που προκαλούσε στρες έδειξε ότι η κορτιζόλη στα άτομα που πίνουν τσάι συστηματικά ήταν μειωμένα κατά 45% σε σύγκριση με εκείνα που δεν έπιναν τσάι. Βέβαια, ξέρουμε ότι η καφεΐνη όντως αυξάνει την κορτιζόλη (το τσάι περιέχει καφεινη) αλλά αυτό δεν είναι κάτι που πρέπει να σας τρομάζει. Ίσως τα φυτοχημικά όπως οι πολυφαινόλες και τα φλαβονοειδή να ευθύνονται για την ηρεμιστική ιδιότητα που έχει το τσάι.

5. Βγείτε με έναν φίλο και γελάστε. Ένας καλός φίλος που σας κάνει να λύνεστε στα γέλια καταφέρνει περισσότερα από το σας κάνει να ξεχνάτε τα προβλήματά σας: Ρυθμίζει τα επίπεδα κορτιζόλης στον οργανισμό σας και μπορεί να τα ρίξει ακόμα και 50%. Το γέλιο είναι αρκετό για να κατεβάσει τα επίπεδα κορτιζόλης στα μισά, λέει μια μελέτη του πανεπιστημίου Loma Linda.

6. Το μασάζ μειώνει την κορτιζόλη. Το μασάζ ρίχνει κατά 30% τα επίπεδα κορτιζόλης σύμφωνα με μελέτες της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου του Μαιάμι. Εκτός από το να κρατά σε χαμηλά επίπεδα την κορτιζόλη, το μασάζ μειώνει το στρες προτρέποντας την παραγωγή ντοπαμίνης και σεροτονίνης – δύο ορμονών που μας κάνουν να αισθανόμαστε όμορφα.

7. Βάλτε στη ζωή σας την άσκηση. Αυτό εκ πρώτης όψεως φαίνεται περίεργο. Όλα τα είδη του στρες (φυσικό ή συναισθηματικό) δίνουν σήμα στον οργανισμό να αυξήσει τα επίπεδα της κορτιζόλης στο αίμα. Η άσκηση είναι ένα είδος στρες που παράγει προσωρινά κορτιζόλη. Αλλά σύντομα η κορτιζόλη επανέρχεται στη φυσιολογική τιμή της μετά το τέλος της άσκησης. Η συστηματική άσκηση, χωρίς υπερβολικό τρόπο, τείνει να μειώνει τη σύνηθες ποσότητα της κορτιζόλης στο αίμα, ελαττώνοντας τα συμπτώματα του στρες.

Υπάρχουν πολλές πρακτικές συμβουλές για τη μείωση του χρόνιου στρες, που παράγει ψηλά επίπεδα κορτιζόλης :

1) Η Γιόγκα και ο διαλογισμός (προσευχή)
2) Η μουσικοθεραπεία
3) Η μέτρια άσκηση και το μασάζ
4) Ο επαρκής ύπνος
5) Η σωστή διατροφή
6) Η ψυχαγωγία

7) Επαφή με τη φύση και ζώα

Ο λόρδος Βύρωνας έλεγε ότι κάθε φορά που κάποιος μπορεί να γελά, θα πρέπει να το κάνει διότι όπως ισχυριζόταν το γέλιο είναι ένα προσιτό σε όλους, φτηνό φάρμακο. Ακόμη πολύ πριν η επιστήμη αποδείξει τις ευεργετικές για τον οργανισμό δράσεις του γέλιου, οι άνθρωποι είχαν καταλάβει ότι το καλό γέλιο και το χιούμορ προσφέρουν αναζωογόνηση και την πολυπόθητη ξεκούραση. 

Επιστήμονες του πανεπιστήμιου της Καλιφόρνιας, μέτρησαν σε άνδρες εθελοντές τις ορμονικές αλλαγές στο αίμα όταν αυτοί περίμεναν από 3 μέρες πριν, να δουν ένα ευχάριστο γεγονός. Οι μετρήσεις έδειξαν ενδιαφέροντα στοιχεία:

1. Πτώση κατά 39% των επιπέδων της κορτιζόνης στο αίμα

2. Πτώση κατά 70% της αδρεναλίνης

3. Αύξηση κατά 27% της ενδορφίνης, η οποία είναι ορμόνη που παράγεται από τον οργανισμό, ανάλογη της μορφίνης και που κάνει το άτομο να νιώθει καλά

4. Αύξηση κατά 87% της αυξητικής ορμόνης. Η αυξητική ορμόνη έχει θετικές επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα που είναι το σύστημα άμυνας του οργανισμού.

Η μείωση των ορμονών του στρες συμβάλλει στη μείωση της αρτηριακής πίεσης ελαττώνοντας έτσι τον κίνδυνο για καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια.

Ίσως θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τις αξίες και τις προτεραιότητές μας και να δώσουμε στον εαυτό μας και στους κοντινούς μας ανθρώπους περισσότερο χρόνο. Συνεπώς η υιοθέτηση μιας θετικής στάσης ζωής, μας χαρίζει ποιότητα ζωής , μακροζωία και ισχυρές άμυνες απέναντι σε κάθε νόσο.

Η αλλαγή όμως νοοτροπίας και η αναθεώρηση των προτεραιοτήτων μας δεν είναι πάντα τόσο εύκολη, ειδικά όταν κουβαλάμε μεγάλα ψυχολογικά βάρη και ταυτόχρονα βρισκόμαστε στη δύνη μιας νόσου. Η σωστή ψυχοθεραπευτική βοήθεια μπορεί τότε να είναι καταλυτική για την  επίτευξη του στόχου.

Ένα άλλο πολύ ισχυρό φάρμακο , που φύλαξα για το τέλος ενώ θα έπρεπε να αναφερθεί πρώτο, είναι φυσικά η Αγάπη που περιέχει τη συγχώρεση, την αποδοχή και αυτοαποδοχή, την αυθεντικότητα, την ευγνωμοσύνη και την αλληλεγγύη.

 Ευχαριστώ τον Σύλλογο Καρκινοπαθών-Εθεόντών-Φίλων-Ιατρών  "Κ.Ε.Φ.Ι.",    για την ευγενική πρόσκληση.
Κάθε δεύτερη Πέμπτη , στα γραφεία του Συλλόγου πραγματοποιείται  η ανοιχτή συνάντηση  ψυχολογικής στήριξης ασθενών και φροντιστών ασθενών.
 Πληροφορίες : 210-6468222,
site: www.anticancerath.gr.