ΨΥΧΩΣΕΙΣ : ορισμός, μορφές και διαγνωστικά κριτήρια

Ο όρος «ψύχωση» εισήχθη το 1845 από τον Von Feutchtersleben με τη σημασία της «νοητικής διαταραχής» ή «τρέλας». Εκφράζει μια ποικιλία σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών, που χαρακτηρίζονται από διαταραχή της αντίληψης (ακουστικές, οπτικές,οσφρητικές, απτικές και γευστικές ψευδαισθήσεις), της διαδικασίας (ασυνέπεια, διαταραχή στη σύνδεση και τη ροή των σκέψεων, φυγή ιδεών) και του περιεχομένου της σκέψης (παραληρητικές ιδέες), με αποτέλεσμα την αλλοίωση της πραγματικότητας. Κατά συνέπεια ο ασθενής δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στο περιβάλλον , να νιώσει αυθεντικά συναισθήματα προς άλλα πρόσωπα και να είναι λειτουργικός. Η συμπεριφορά του είναι παράξενη, αμυντική, αποδιοργανωμένη ή κατατονική. Δεν είναι εξακριβωμένοι οι αιτιολογικοί παράγοντες, αλλά είναι γενικά αποδεκτή η πολυπαραγοντική υπόθεση, σύμφωνα με την οποία, είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης γενετικών, βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Πιθανόν να κληρονομείται μια βιολογική ευαλωτότητα που, σε συνδυασμό με συγκεκριμένες ψυχοκοινωνικές πιέσεις, να οδηγεί στην εμφάνιση αυτών των διαταραχών. Οι ψυχωτικές διαταραχές συνήθως κάνουν την εμφάνισή τους στην εφηβεία και την πρώτη νεότητα. Φαίνεται ότι αυτές που έχουν οξεία εμφάνιση έχουν καλύτερη εξέλιξη από εκείνες, που αρχίζουν ύπουλα και προοδευτικά.

Διακρίνουμε τις ακόλουθες κλινικές μορφές ψυχώσεων :
1. Σχιζοφρένεια
2. Σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή
3. Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή
4. Παραληρητική διαταραχή
5. Βραχεία ψυχωτική διαταραχή
6. Επινεμόμενη ψυχωτική διαταραχή (Folie ά Deux)
7. Ψυχωτική διαταραχή οφειλόμενη σε Γενική Σωματική Κατάσταση
8. Προκαλούμενη από ουσίες ψυχωτική διαταραχή

9. Ψυχωτική διαταραχή Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition)

Σχιζοφρένεια

Α. Χαρακτηριστικά συμπτώματα : Δύο (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα, το καθένα από τα οποία είναι παρόν για σημαντικό τμήμα του χρόνου κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ενός μηνός (ή λιγότερο αν εντοπιστεί επιτυχώς):

1) παραληρητικές ιδέες

2) ψευδαισθήσεις

3) αποδιοργανωμένος λόγος (π. χ. συχνός εκτροχιασμός ή ασυναρτησία)

4) έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά

5) αρνητικά συμπτώματα, π. χ. συναισθηματική επιπέδωση, αλογία, ή αβουλησία

Σημείωση : Απαιτείται μόνο ένα σύμπτωμα του κριτηρίου Α. Αν οι παραληρητικές ιδέες είναι αλλόκοτες ή οι ψευδαισθήσεις αποτελούνται από μία φωνή που σχολιάζει αδιάκοπα τη συμπεριφορά ή τις σκέψεις του ατόμου, ή από δύο ή περισσότερες φωνές που συνδιαλέγονται μεταξύ τους.

Β. Κοινωνική/Επαγγελματική δυσλειτουργία: Για ένα σημαντικό χρόνο από την έναρξη της διαταραχής, μία ή περισσότερες μείζονες περιοχές της λειτουργικότητας, όπως η εργασία, οι διαπροσωπικές σχέσεις ή η αυτομέριμνα είναι καταφανώς κάτω από το πριν την έναρξη επίπεδο.

Γ. Διάρκεια: Συνεχή συμπτώματα της διαταραχής επιμένουν για τουλάχιστον 6 μήνες. Αυτή η περίοδος πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον ένα μήνα συμπτωμάτων (ή λιγότερο αν αντιμετωπιστεί επιτυχώς), τα οποία πληρούν το κριτήριο Α και μπορεί να περιλαμβάνει περιόδους με πρόδρομα ή υπολειμματικά συμπτώματα.

Δ. Αποκλεισμός της Σχιζοσυναισθηματικής Διαταραχής Διαταραχής και Διαταραχής της Διάθεσης

Ε. Αποκλεισμός ουσιών και σωματικών παθολογιών

Υποτύποι της Σχιζοφρένειας

Ι. Παρανοϊκός τύπος :

α. Έντονη ενασχόλη με μία ή περισσότερες παραληρητικές ιδέες ή συχνές ακουστικές ψευδαισθήσεις.

β. Δεν προεξάρχει κανένα από τα ακόλουθα : αποδιοργανωμένος λόγος, αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά, επίπεδο ή απρόσφορο συναίσθημα.

ΙΙ. Αποδιοργανωμένος τύπος :

α. Αποδιοργανωμένος λόγος

β. Αποδιοργανωμένη συμπεριφορά

γ. Επίπεδο ή απρόσφορο συναίσθημα

ΙΙΙ. Κατατονικός τύπος :

Στην κλινική εικόνα κυριαρχούν τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα συμπτώματα :

α. Κινητική ακαμψία

β. Υπέρμετρη κινητικότητα ή δραστηριότητα ( η οποία είναι εμφανώς άσκοπη και δεν επηρεάζεται από εξωτερικά ερεθίσματα).

γ. Υπερβολικός αρνητισμός ( αντίσταση με προφανή έλλειψη κινήτρων σε όλες τις οδηγίες ή διατήρηση μιας άκαμπτης στάσης ενάντια σε προσπάθειες να κινηθεί) ή βωβότητα.

δ. Ιδιορρυθμίες των εκούσιων κινήσεων που εμφανίζονται με αλλόκοτες στάσεις, στερεότυπες κινήσεις, χαρακτηριστικούς μανιερισμούς ή μορφασμούς.

ΙV. Αδιαφοροποίητος τύπος :

Είναι παρόντα τα συμπτώματα που πληρούν το κριτήριο Α., αλλά δεν πληρούνται τα κριτήρια του Παρανοϊκού, του Αποδιοργανωμένου ή του Κατατονικού τύπου.

V. Υπολειμματικός τύπος :

α. Απουσιάζουν προεξάρχουσες παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, αποδιοργανωμένος λόγος και έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά.

β. Υπάρχουν συνεχιζόμενες ενδείξεις της διαταραχής, όπως φαίνεται από την παρουσία αρνητικών συμπτωμάτων ή δύο ή περισσότερων συμπτωμάτων που συγκαταλέγονται στο κριτήριο Α., τα οποία είναι παρόντα σε πιο εξασθενημένη μορφή.

Ταξινόμηση της μακρόχρονης πορείας της Σχιζοφρένειας

Αυτοί οι προσδιοριστές μπορούν να εφαρμοστούν μόνον αφού έχει μεσολαβήσει τουλάχιστον ένας χρόνος από την πρώτη εμφάνιση των συμπτωμάτων

Επεισοδιακή με υπολειμματικά συμπτώματα μεταξύ των επεισοδίων

Επεισοδιακή χωρίς υπολειμματικά συμπτώματα μεταξύ των επεισοδίων

Συνεχής

Μοναδικό επεισόδιο σε μερική ύφεση

Μοναδικό επεισόδιο σε πλήρη ύφεση

Άλλος ή απροσδιόριστος τύπος

Σχιζοφρενικόμορφη Διαταραχή

Α. Πληρούνται τα κριτήρια Α, Δ και Ε της σχιζοφρένειας.

Β. Ένα επεισόδιο της διαταραχής ( στο οποίο συμπεριλαμβάνονται η πρόδρομη, η ενεργός και η υπολειμματική φάση), διαρκεί τουλάχιστον ένα μήνα και λιγότερο από 6 μήνες.

Σχιζοσυναισθηματική Διαταραχή

Α. Μία αδιάκοπη περίοδος νόσου, στη διάρκεια της οποίας, για κάποια χρονική περίοδο, υπάρχει είτε Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο είτε Μανιακό Επεισόδιο είτε Μικτό Επεισόδιο ταυτόχρονα με συμπτώματα που πληρούν το κριτήριο Α της σχιζοφρένειας.

Β. Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου της νόσου, έχουν υπάρξει παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις για τουλάχιστον 2 εβδομάδες σε απουσία προεξαρχόντων συμπτωμάτων της διάθεσης.

Γ. Τα συμτώματα που πληρούν τα κριτήρια ενός επεισοδίου διάθεσης είναι παρόντα για ένα σημαντικό μέρος της όλης διάρκειας της ενεργού και της τπολειμματικής περιόδου της νόσου.

Δ. Η διαταραχή δεν οφείλεται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας ή γενικής σωματικής νόσου.

Παραληρητική Διαταραχή

Α. Μη αλλόκοτες παραληρητικές ιδέες (δηλαδή εμπλέκονται καταστάσεις που συναντώνται στην πραγματική ζωή, όπως ότι το άτομο παρακολουθείται, ότι το δηλητηριάζουν, ότι το μολύνουν, ότι το αγαπούν από απόσταση, ότι απατάται από το (τη) σύζυγο ή το (τη) σύντροφο,ότι έχει μια ασθένεια) διάρκειας τουλάχιστον ενός μηνός.

Β. Ποτέ δεν πληρούσε το κριτήριο Α της σχιζοφρένειας.

Σημείωση : Είναι δυνατό να υπάρχον απτικές και οσφρητικές ψευδαισθήσεις αν αυτές συνδέονται με το θέμα του παραληρήματος.

Γ. Η λειτουργικότητα δεν είναι έντονα διαταραγμένη και η συμπεριφορά δεν είναι εμφανώς παράδοξη ή αλλόκοτη

Δ. Αν ταυτόχρονα έχουν εμφανιστεί επεισόδια της διάθεσης, η συνολική τους διάρκεια υπήρξε βραχεία σε σχέση με τη διάρκεια των παραληρητικών περιόδων.

Ε. Η διαταραχή δεν οφείλεται στις άμεσες φυσιολογικές δράσεις μιας ουσίας ή γενικής σωματικής νόσου.

Προσδιορισμός του τύπου (ανάλογα με το κυρίαρχο θέμα):

Ερωτομανιακός τύπος : παραληρητικές ιδέες στις οποίες ένα άλλο άτομο,συνήθως υψηλότερης κοινωνικοοικονομικής θέσης, είναι ερωτευμένο μαζί του.

Μεγαλειώδης τύπος : παραληρητικές ιδέες για διογκομένη αξία. Δύναμη, γνώση, ταυτότητα ή ειδική σχέση με θεότητα ή διάσημοπρόσωπο.

Ζηλοτυπικός τύπος : παραληρηρτικές ιδέες ότι το άτομο απατάται.

Διωκτικός τύπος : παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο ( ή κάποιος κοντινός του άνθρωπος) αντιμετωπίζεται με εχθριό τρόπο.

Σωματικός τύπος : παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο έχει κάποιο σωματικό ελάττωμα ή γενική σωματική νόσο.

Μικτός τύπος : παραληρητικές ιδέες περισσότερων από έναν από τους ανωτέρω τύπους.

Απροσδιόριστος τύπος

Βραχεία Ψυχωτική Διαταραχή

A. Παρουσία ενός (ή περισσοτέρων) από τα ακόλουθα συμπτώματα:
1. παραληρηματικές ιδέες
2. ψευδαισθήσεις
3. αποδιοργανωμένος λόγος
4. έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά

Β. Η διάρκεια ενός επεισοδίου της διαταραχής είναι τουλάχιστον μία ημέρα αλλά λιγότερο από ένα μήνα, με πλήρη επιστροφή τελικά στο προνοσηρό επίπεδο λειτουργικότητας.

Γ. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με Διαταραχή της Διάθεσης χωρίς ψυχωτικά στοιχεία, Σχιζοσυναισθηματική Διαταραχή ή Σχιζοφρένεια και δεν οφείλεται στις άμεσες δράσεις μιας ουσίας ή γενικής σωματικής κατάστασης.

Επινεμόμενη Ψυχωτική Διαταραχή ( Folie ά Deux )

A. Mία παραληρητική ιδέα αναπτύσσεται σε ένα άτομο στο πλαίσιο μιας στενής σχέσης με άλλο (-α) πρόσωπο (-α) με ήδη εγκατεστημένο παραλήρημα.

Β. Η παραληρητική ιδέα είναι όμοια σε περιεχόμενο με εκείνο του προσώπου που έχε ήδη το εγκαταστημένο παραλήρημα.

Γ. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με άλλη Ψυχωτική Διαταραχή ή με Διαταραχή της Διάθεσης και δεν οφείλεται΄στις δράσεις μιας ουσίας ή γενικής σωματικής κατάστασης.

Ψυχωτική Διαταραχή Οφειλόμενη σε Γενική Σωματική Κατάσταση*

Α. Προεξάρχουσες ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες

Β. Υπάρχει η απόδειξη από το ιστορικό, τη φυσική εξέταση ή τα εργαστηριακά ευρήματα ότι η διαταραχή αποτελεί την άμεση φυσιολογική συνέπεια μιας γενικής σωματικής κατάστασης.

Γ. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με άλλη ψυχική διαταραχή.

Δ. Η διαταραχή δεν εμφανίζεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της πορείας ενός ντελιρίου.

* Lupus Eritematoso Sistemico, ενδοκρινοπάθειες, ουρεμία, πορφυρία, Σύνδρομο Wilson, Χορεία του Huntington, Τραυματισμοί του βρεγματικού και του κροταφικού λοβού, επιληψίες, Νεοπλάσματα, Άνοια τύπου Alzheimer κ.λ.π.

Προκαλούμενη από Ουσίες Ψυχωτική Διαταραχή

Α. Προεξάρχουσες ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες.

Β. Υπάρχει η απόδειξη από το ιστορικό, τη φυσική εξέταση ή τα εργαστηριακά ευρήματα είτε των ακολούθων 1), είτε 2) :

1) Τα συμπτώματα στο Κριτήριο Α εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια ή μέσα σε ένα μήνα μετά από Τοξίκωση ή Στέρηση Ουσίας. ( όπως αλκοόλ, αμφεταμίνες, κοκαϊνη, κάναβις και παραισθησιογόνα).

2) Η χρήση φαρμακευτικής αγωγής συνδέεται αιτιολογικά με τη διαταραχή.

Γ. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με μια Ψυχωτική Διαταραχή, η οποία δεν προκαλείται από ουσίες.

Ψυχωτική Διαταραχή Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς

Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει ψυχωτική συμπτωματολογία σχετικά με την οποία υπάρχει ανεπαρκής πληροφόρηση για να τεθεί συγκεκριμένη διαγνωση ή σχετικά με την οποία υπάρχουν αμφιλεγόμενες πληροφορίες, ή διαταραχές με ψυχωτικά συμπτώματα,οι οποίες δεν πληρούν τα κριτήρια οποιασδήποτε ειδικής Ψυχωσικής Διαταραχής.